Στο Δίφωνο Φεβρουαρίου...

Η Σώτη Τριανταφύλλου,

ο Αλέξης Σταμάτης,

η Λένα Διβάνη,

ο Θανάσης Χειμωνάς και

ο Δημήτρης Στεφανάκης

μιλούν για τον αγαπημένο τους ελληνικό δίσκο.

Συνέντευξη με τον Στάθη Δρογώση

Μας συστήθηκε γύρω στο 1999 ως ο frontman του συγκροτήματος «Τα φώτα που σβήνουν». Μπορεί να φώτα κάποια στιγμή να έσβησαν για τη μπάντα, όμως όχι και για τον ίδιο. Ο Στάθης Δρογώσης, μετρά ήδη τον τρίτο προσωπικό του δίσκο και μας υποδέχεται στο σπίτι του στα Εξάρχεια, σε μια συζήτηση που αγγίζει πολλές πλευρές του χαρακτήρα του: από την καλλιτεχνική μέχρι εκείνη του ανήσυχου και συνειδητοποιημένου πολίτη.

Από την εποχή του συγκροτήματος μέχρι και σήμερα σε συναντάμε πολύ συχνά να παίζεις μουσική σε πορείες, διαδηλώσεις, συναυλίες διαμαρτυρίας…

Από μικρός ήμουν πολιτικοποιημένος, είχα έντονες ανησυχίες. Κάποιες φορές ξυπνάμε το πρωί και λέμε ότι ίσως να μην είμαστε και τόσο χρήσιμοι στην κοινωνία, κυρίως επειδή στη δουλειά μας λίγο- πολύ όλοι κολυμπάμε μέσα στη ματαιοδοξία και ζούμε ανάμεσα σε κόλακες. Επίσης συνηθίζεται τις ώρες που η κοινωνία βράζει εμείς απλώς να…τραγουδάμε. Έτσι μου αρέσει να παίζω μουσική για ευγενικούς σκοπούς και χωρίς χρήματα. Θέλω με τον τρόπο μου κάτι να προσφέρω και να ισορροπήσω μέσα μου κάπως τα πράγματα.

Αυτές οι συναυλίες που συμμετέχεις κι εσύ, πιστεύεις ότι εν τέλει έχουν αντίκτυπο;

Είναι μεγάλη κουβέντα αυτή. Δεν νομίζω ότι είναι της μόδας πια οι καλλιτέχνες να παίρνουν πολιτική θέση. Από την άλλη ούτε το κοινό μάς έχει ως πρότυπο για κάτι τέτοιο. Επειδή απευθυνόμαστε σε ανθρώπους που τώρα ξεκινούν, φοιτητές, μαθητές και νέους, είναι καλό να τους δίνουμε και «κάτι άλλο» πέρα από το χαρούμενο ή λυπημένο τραγουδάκι. Αντί λοιπόν να βγούμε να μιλήσουμε με έναν ξύλινο πολιτικό λόγο, όπως κάνουν τα κόμματα, τους φέρνουμε κοντά με αφορμή το τραγούδι κι έτσι γίνεται μια ζύμωση. Βέβαια μη φανταστείς, λίγος κόσμος συμμετέχει σ’ αυτά τα μετερίζια, μικρές μειοψηφίες. 

Σε ένα στίχο σου λες «στους δρόμους τώρα αρχίζει το παιχνίδι ξανά, έλα και δεν είμαστε πια λίγοι». Αφού δεν είμαστε πια λίγοι, γιατί δεν βλέπουμε τα πράγματα να αλλάζουν;

Όταν έπεσε το ανατολικό μπλοκ επήλθε ένα μούδιασμα, αδυνάτισαν τα συνδικάτα και μια ολόκληρη ιδεολογία απαξιώθηκε. Τα think tanks του φιλελευθερισμού έλεγαν πως η ιστορία τελείωσε. Ευτυχώς όμως η ιστορία τους διέψευσε. Όντως δεν είμαστε πια λίγοι κι αυτό είναι κάτι που το έγραψα πριν τον Δεκέμβρη. Απλά επιβεβαιώθηκε. Καλώς ή κακώς υπάρχουν δύο θεωρίες. Η μια λέει να εξισώσουμε τα δικαιώματά μας προς τα κάτω. Να βλέπουμε δηλαδή μια ομάδα ανθρώπων να διεκδικεί για κάτι παραπάνω και από ζήλια να την τραβάμε πίσω γιατί εμείς παίρνουμε μόνο 700 ευρώ. Η άλλη λέει να ενωθούμε μαζί της και να παλέψουμε παρέα για να πάρουμε όλοι μαζί κάτι παραπάνω. Στο δόμο θα λυθούν όλα, εκεί γράφεται η ιστορία μιας πόλης. Το τραγούδι λέει παρακάτω «κυνηγιόμαστε στους δρόμους κι έχει νόημα η ζωή ξανά». Μας έχουν κλείσει στα σπίτια μας, δεν υπάρχουν δημόσιοι χώροι. Τώρα ο δρόμος είναι απλά για περνάνε αμάξια. Πρέπει κάποια στιγμή να ξαναμαζευτούμε στο δρόμο.

Όπως στα γεγονότα του Δεκέμβρη;

Ακόμα δεν έχουμε την ψυχραιμία να κρίνουμε τα γεγονότα με τη ματιά ενός ιστορικού. Ο χρόνος που έχει περάσει είναι λίγος. Επειδή συμμετείχα όμως στη διαμαρτυρία και ήμουν μέσα στα πράγματα, θα σου πω ότι δεν μένω στη βία των διαδηλωτών. Μία πράξη βίας αποκρουστική είχαν τα γεγονότα: τη δολοφονία ενός παιδιού από έναν άνθρωπο αμετανόητο. Εκεί στέκομαι εγώ κι ας λένε ό,τι θέλουν τα κανάλια. Ανοίγαμε την τηλεόραση και βλέπαμε το δάκρυ της βιτρίνας. Κάποιοι δημοσιογράφοι όπως ο Σόμπολος και ο Πρετεντέρης προσπάθησαν να εξισώσουν δέκα βιτρίνες με μια ανθρώπινη ζωή. Κι αυτό που σου λέω να το γράψεις. Η ανθρώπινη ζωή είναι ανεκτίμητη, αυτό μου δίδαξε η χώρα μου και η οικογένειά μου κι αυτό που έγινε ήταν μια στυγνή, κρατική δολοφονία. Είχαμε χρόνια να ζήσουμε στην Ελλάδα κάτι τέτοιο. Δεν μπορώ να καταλάβω πώς μπορεί κανείς να αγανακτεί με τα ασφαλισμένα μαγαζιά του κέντρου και όχι με τη δολοφονία που έγινε επειδή ο Μαρκογιαννάκης, ο Πολύδωρας και άλλοι ανεκδιήγητοι υπουργοί έδωσαν στην αστυνομία ένα ρόλο τοπικού μπράβου της εξουσίας. Είναι ηθικοί αυτουργοί και για τους πολίτες που υποφέρουν αλλά και για όσα παιδιά που μπαίνουν στην αστυνομία και βγαίνουν χωρίς παιδεία και χωρίς τη στοιχειώδη διαχείριση οργής. Αυτό που έγινε και νομίζω θα συνεχιστεί, είναι ότι ξύπνησαν οι ραγιάδες.

Δηλαδή;

Ζούσαμε μια μεγάλη ιδέα: μια ισχυρή Ελλάδα, ένα κράτος- δύναμη στα Βαλκάνια που έκανε τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Όλο αυτό έσκασε σαν σαπουνόφουσκα. Δεν είμαστε κάτι τέτοιο. Έχουμε νεόπτωχους, άστεγους, μετανάστες, ένα σάπιο πολιτικό καθεστώς… όλα αυτά δεν μπορούν να κρυφτούν πια. Ο Δεκέμβρης έβαλε ένα μέτρο σχετικά με ποιους πρέπει να ταχθεί ο καθένας: με την εξεγερμένη νεολαία ή με τους "αγανακτισμένους" πολίτες, τους νεοσυντηρητικούς δημοσιογράφους και τους κάθε λογής φασίστες στον κρατικό μηχανισμό; Αυτό πρέπει να το απαντήσει  κάθε άνθρωπος μέσα του...

Ας περάσουμε στο τραγούδι. Σε συνέντευξή σου έχεις πει «με το έντεχνο δεν ασχολούμαι και ούτε θεωρώ τον εαυτό μου μέρος του εντέχνου».

Στην Ελλάδα ό,τι δεν έχει μια σαφή διάκριση το λέμε έντεχνο. Έντεχνο υποτίθεται ότι είναι το τραγούδι κληρονομιάς Μάνου Χατζιδάκι. Εγώ θεωρώ τον εαυτό μου παιδί των συγκροτημάτων και θέλω να ανήκω στην υπόθεση του ελληνικού ροκ. Δεν είναι ταμπέλα αυτό, είναι ένας αυτοπροσδιορισμός. Ωστόσο, όποια πρόθεση κι αν έχω εγώ για τα τραγούδια μου δεν θα κριθώ από αυτήν, αλλά από το αποτέλεσμα. Από κει και πέρα αν με θέλουν «έντεχνο» δεν με νοιάζει και πολύ.

Έχεις κάνει πράγματα για τα οποία έχεις μετανιώσει στην καλλιτεχνική σου πορεία;

Δεν είμαι ταλιμπάν αισθητικής. Τολμάω να κάνω πράγματα, μου αρέσει να πειραματίζομαι. Αυτό το έχω πληρώσει κάπως, γιατί το ελληνικό κοινό είναι λιγάκι δύστροπο, θέλει πάντα να σε κατατάσσει κάπου. Όλοι οι καλλιτέχνες αυτής της σχολής περνάμε από μια διελκυστίνδα, δηλαδή εκείνοι που ακούν αγγλόφωνο ροκ δεν θα ακούσουν ποτέ ελληνικό και η μεγάλη μάζα που ακούει ελληνική ποπ και σουξεδάκια θα μας θεωρήσει δύσκολους και δυσνόητους. Και οι δυο εν μέρει θα σε απορρίψουν και θα ψάξεις να βρεις ενδιάμεσες οδούς για να ακουστείς. Δεν έχω μετανιώσει για κάτι που έχω κάνει. Όλες μου οι συνεργασίες έγιναν συνειδητά και με ένα αίσθημα σεβασμού.

«Δεν ξέρω αν έχω αλήθεια κάτι να μοιραστώ…». Ποια είναι η μεγαλύτερη αλήθεια που έχεις μοιραστεί μέσα από τα τραγούδια σου;

Σε ένα άλλο τραγούδι, το «Δεν σε ξεχνώ», γράφω πως η φυλακή δεν είναι αληθινή. Υπάρχουν δύο απόψεις. Κάποιοι βλέπουν τον κόσμο ως μια φυλακή και κάποιοι άλλοι προσπαθούν να δώσουν κουράγιο, να ενωθούμε, να διώξουμε τους δυνάστες και να γίνει αυτή η φυλακή μη- αληθινή. Αυτό είναι και το νόημα του δίσκου. Είναι ένας δίσκος στον οποίο εκτός από τις νοσταλγίες μου, μίλησα και για τους πολιτικούς μου προβληματισμούς.

Ψάχνοντας στο διαδίκτυο, πέρα από την προσωπική σου ιστοσελίδα, σε βρίσκουμε και στο myspace αλλά και στο…facebook.

Το internet είναι μια επανάσταση την οποία όποιος δεν εκμεταλλεύεται είναι χαζός. Δωρεάν promotion των τραγουδιών, χωρίς μεσάζοντες κι επίσης μια στιγμιαία επαφή με το κοινό, πολλές φορές και real time. Μου αρέσει να ψάχνω, να γνωρίζω ανθρώπους, να παίρνω demo από άλλους καλλιτέχνες που δείχνουν τη δουλειά τους. Το myspace ειδικά σε βοηθάει να ακούσεις πράγματα που δεν θα τα άκουγες σε καμία περίπτωση από το ελληνικό ραδιόφωνο. Φτιάχνει και μια κοινότητα από «φίλους» που προτείνει ο ένας στον άλλο πράγματα, ανεξάρτητα από το σε ποια χώρα ζουν.

Το μέλλον της δισκογραφίας ανήκει στο internet;

Το παρόν! Ο κόσμος πάντα θα θέλει στον ελεύθερο χρόνο του να ακούει μουσική και να βλέπει ταινίες καθώς και πάντα θα υπάρχουν καλλιτέχνες που θα θέλουν να εκφραστούν. Πιστεύω ότι το cd θα καταργηθεί, λίγοι θα βγάζουν δίσκο. Βέβαια τίποτα δεν θα είναι δωρεάν, κάποιο τρόπο θα βρουν οι δισκογραφικές για να παίρνουν τα λεφτά, ας μην έχουμε ψευδαισθήσεις. Ίσως με προμήθεια από τις συνδρομές των παρόχων. Προσωπικά με νευριάζουν τα κροκοδείλια δάκρυά των εταιριών. Όταν ολόκληρη τη δεκαετία του 90 υποβάθμισαν το ρόλο του cd, δεν μπορούν τώρα να γκρινιάζουν για την κατάσταση.

Κλείνοντας, είσαι σε θέση να κάνεις μια ευχή;

Πριν την ευχή θα ήθελα να πω ότι είναι καιρός να δείξουμε την αλληλεγγύη μας για τους συλληφθέντες του Δεκεμβρίου από τους οποίους άλλοι είναι ακόμα μέσα και άλλοι αποφυλακίστηκαν με όρους. Αλλά και για τους μετανάστες τους οποίους καταδυναστεύουμε, εξευτελίζουμε ακόμα και σκοτώνουμε. Εύχομαι να εφαρμοστούν οι νόμοι του Διεθνούς Δικαίου στην Ελλάδα, να υπάρξει σεβασμός στη θρησκευτική ελευθερία του καθενός και κάποια στιγμή να τηρήσει η αστυνομία τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το ήξερες ότι υπάρχουν σκέψεις για κολαστήρια; Είναι ακόμα στα σκαριά, αλλά ξέρω ότι ετοιμάζεται ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης των ενοχλητικών στην περιοχή του Ασπρόπυργου…

*Πρώτη δημοσίευση Δίφωνο,
Ιούνιος 2009.

Συνέντευξη με τη Μελίνα Τανάγρη

Μετά από επτά χρόνια απουσίας, η Μελίνα Τανάγρη επιστρέφει στην ενεργό δισκογραφία με ένα πολύ ενδιαφέρον πείραμα. Παρέα με το συγκρότημα «Δίδυμο» κυκλοφορούν το «Διπλό κλικ», έναν δίσκο έκπληξη όπου οι μελωδίες της τραγουδοποιού περιπλέκονται με στοιχεία χιπ- χοπ και οι στίχοι της με πρόζες βγαλμένες από μια νεότητα που αρνείται να συμβιβαστεί. Όταν το κασετοφωνάκι άναψε, η συζήτηση είχε ήδη προχωρήσει…

Μ.Τ: Διανύουμε μια καινούργια εποχή. Βέβαια, ο καλλιτέχνης δεν θα σταματήσει να «παράγει» την τέχνη του επειδή είναι δύσκολες οι συνθήκες για το πώς θα προωθήσει το έργο του. Αν χρειαστεί θα βγει να το τραγουδήσει ακόμα στο δρόμο.

Χ.Μ: Σκέφτομαι μήπως όλο αυτό ίσως αποθαρρύνει τελικά τους νέους καλλιτέχνες να βγουν, μιας κι έχουν από νωρίς επίγνωση των δυσκολιών.

Εγώ δεν το δέχομαι αυτό. Αν ένας νέος δεν γράψει τα στιχάκια που νιώθει γιατί αισθάνεται ότι είναι δύσκολα τα πράγματα, τότε δεν χάνει ούτε αυτός, ούτε το τραγούδι. Η αντοχή κάθε καλλιτέχνη πάντα δοκιμάζεται. Αλλά υπάρχουν κάποιες δοκιμασίες που φέρνει η ζωή για να σε τεστάρει. Αν δηλαδή υπάρξει κόπωση ψυχική, καλύτερα αυτός ο νέος να ασχοληθεί με κάτι άλλο.

Κόπωση ίσως όχι, αλλά αφού ξεκινήσει με στοιχεία που τον εκφράζουν στ’ αλήθεια, μπορεί τελικά να στραφεί σε άλλα είδη που να μην συμμερίζεται ψυχικά ακόμα και ο ίδιος.

Αυτό ίσως ναι. Όμως κάτι τέτοιο δεν θα αποτρέψει σε καμία περίπτωση κάποιον νέο που μόλις ξεκινάει. Δέχομαι ότι στην πορεία ενός καλλιτέχνη, ο οποίος μπορεί έχει δώσει σπουδαία δείγματα, να υπάρξει έντονη ανάγκη για χρήματα- ανεξάρτητα από τον λόγο- και γι’ αυτό να στραφεί σε δρόμους καλλιτεχνικά κατώτερους αλλά με περισσότερα οικονομικά οφέλη.

Ας μιλήσουμε λοιπόν για τους νέους καλλιτέχνες που διαθέτουν στοιχεία τα οποία θα αγγίξουν το κοινό. Τι πιστεύετε πως είναι εκείνο που τους σπρώχνει να ακολουθήσουν τον δύσκολο δρόμο και δεν τους ωθεί να συμμετάσχουν σε ένα τηλεοπτικό ριάλιτι;

Μια πιο απαιτητική φιλοδοξία, καλλιτεχνική και υπαρξιακή. Δεν δέχονται να βάλουν τον εαυτό τους μέσα σε αυτή την αγοραία κατάσταση. Αυτό δείχνει κάτι για την ουσία των συγκεκριμένων των παιδιών, χωρίς να με ενοχλούν καθόλου εκείνα που προτιμούν τη συμμετοχή σε ένα τηλεπαιχνίδι. Ίσως το θεωρούν και ως πρώτο βήμα, το αναγκαστικό. Πάντα όμως θα πιστεύω ότι έχουν μια άλλη γοητεία όλοι εκείνοι που επιλέγουν να σκάψουν μόνοι τους το δρόμο που θα πατήσουν. Ο καιρός θα δείξει ποιος θα καταφέρει και τι.

Ίσως ο καιρός εν τέλει να δείξει αν και εμείς, σαν κοινό, θα μπορέσουμε να στηρίξουμε εκείνο που αξίζει. 

Δεν νομίζω ότι το κοινό έχει ευθύνη, με την έννοια ότι δεν μπορεί κανείς να φορτωθεί ένα άκουσμα το οποίο δεν τον παρασύρει, δεν του μιλάει, μόνο και μόνο επειδή χαρακτηρίζεται ως ποιοτικό. Και εν πάσει περιπτώσει πιστεύω πως σήμερα, οποίος έχει κάτι να πει, βρίσκει τρόπο.

Λόγω της τεχνολογίας;

Βέβαια, η τεχνολογία είναι μια μεγάλη δύναμη. Σου δίνει βήμα σε πολύ μεγαλύτερο κοινό. Αλλά πρέπει και ο καλλιτέχνης να βρει τον τρόπο μέσω της τεχνολογίας να επικοινωνήσει με το κοινό. Φυσικά είναι πιο εύκολο για εκείνους που έχουν ήδη μια παρουσία στο χώρο. Από την άλλη, τα νέα παιδιά είναι πιο σκληραγωγημένα στην τεχνολογία, έχουν ήδη ωριμάσει με αυτήν. Ποτέ δεν μπορείς να ξέρεις την εξέλιξη των πραγμάτων, αλλά όπως και να το κάνουμε είναι ωραίο να κινούνται τα νερά.

Σε μια πρόσφατη συνέντευξή σας είπατε «Ό,τι χρειάζεται να ακούσω, έρχεται και χώνεται στο ακουστικό μου πεδίο». Μοιάζει μοιρολατρικό.

Δεν πιστεύω στη μοίρα με την έννοια του Κισμέτ. Πιστεύω όμως οπωσδήποτε ότι όλα τα πράγματα που έρχονται στην πορεία μας, είτε είναι άνθρωποι, είτε εμπειρίες, είτε ακούσματα, δεν είναι τυχαία. Τραβάμε τα πράγματα για τα οποία είμαστε έτοιμοι. Πρώτα βρίσκουμε πράγματα μέσα μας και μετά τα συναντάμε στον έξω κόσμο. Είναι τόσα πολλά αυτά που έχω να λάβω, να πληροφορηθώ, να θαυμάσω, που αν προσπαθήσω να τα αφομοιώσω όλα, δεν θα μπορέσω να ευχαριστηθώ τίποτα. Άρα, σκεπτόμενη προς τα πίσω, δέχομαι ότι αυτά που ήρθαν ήταν αυτά που έπρεπε να έρθουν και να μείνουν, αυτά που τελικά μας αφορούσαν, ανεξάρτητα αν ήταν καλά ή κακά.

Θεωρείτε ότι η πορεία σας στο τραγούδι ήταν μοιραία ή πήγατε κόντρα σε κάποιο πεπρωμένο;

Νομίζω ότι περιείχα από μικρή κάποια στοιχεία ανησυχίας. Δεν θεωρώ ότι είναι τυχαίο που επέμεινα σε ορισμένα πράγματα ή που μου δόθηκαν οι ευκαιρίες. Κάτι μέσα μου ζητούσε μια επικοινωνία, την οποία βρήκα στο τραγούδι. Όταν έκανα τους πρώτους μου δίσκους και είχαν κάποια απήχηση, αισθάνθηκα μια μεγάλη χαρά σαν να έκανα κάτι που ήταν απαραίτητο· μια ανακούφιση. Μετά όμως σκέφτηκα ότι μια τέτοια χαρά ίσως με οδηγήσει στην απληστία και ότι συνεχίζοντας μετά μανίας να αναζητώ την αναγνώριση, θα έμπαινα σε έναν κόσμο κολασμένο, όπως πολλοί άλλοι καλλιτέχνες. Είχα την τύχη να πω στον εαυτό μου ότι αυτό που έλαβα, το ήθελα από πολύ μικρή. Θα το ευχαριστηθώ μέχρι τέλους… και βλέπουμε. Ο φαταουλισμός είναι ανθρώπινος και οι καλλιτέχνες τον βιώνουν περισσότερο από τους άλλους. Εκεί εγώ ένιωσα ότι τα πράγματα τα ήθελα αλλιώς.

Όσο ζούσατε στο Παρίσι, περάσατε μια περίοδο έντονης απελευθέρωσης και πειραματισμού. Η εποχή μας έχει τις προϋποθέσεις ώστε οι σημερινοί νέοι να βιώσουν κάτι αντίστοιχο; 

Την προσφέρει από πολύ νωρίτερα. Η κοινωνία είναι σαφώς πιο απελευθερωμένη από ότι στην εποχή μου. Το θέμα είναι πώς οι σημερινοί νέοι θα καταφέρουν να την διαχειριστούν ώστε να πετύχουν τους στόχους τους. Αυτό που πιστεύω όμως είναι πως υπάρχει μεγαλύτερη ωριμότητα στις μικρές ηλικίες. Για παράδειγμα, ο Ιάσων Γρηγορίου, το ένα από τα δύο μέλη του συγκροτήματος «Δίδυμο», έχει μια ωριμότητα στα 25 του χρόνια που με άφησε άναυδη. Έχει μια ανησυχία, μια δίψα που τον οδηγεί στη γνώση. Και φυσικά εκείνη που ακολούθησε ήταν η δημιουργία. Για παράδειγμα, μαζί με τον «Θανατηφόρο Πυρετό», διασκεύασε το «Έρημος βαρύς και μόνος» του Αττίκ και μου το έφερε παρέα με τον Γιάννη Πετειναρά ως πρόταση. Με την διασκευή αυτή θέλησε να βάλει σε έναν διάλογο την ερημιά της γενιάς του, με την αντίστοιχη ερημιά της γενιάς του Αττίκ όπου οι συνθήκες και οι άνθρωποι φυσικά απείχαν πολύ.

Πώς βλέπετε τους νέους με τις επιλογές τους;

Οι νέοι πάντα κάτι ζητάνε. Άλλοι βολεύονται  και άλλοι προσπαθούν να αλλάξουν ένα κομμάτι των πραγμάτων. Πιστεύω ότι μέσα στα νέα παιδιά υπάρχει πολύ καλό υλικό. Έχω επαφή με νέους και χαίρομαι την παρέα τους σαν να μη μας χωρίζει τίποτα. Δεν μιλάω βέβαια μόνο για νέους δημιουργούς. Αλλά και από τη μεριά των δημιουργών καθαρά, βλέπω ότι κάτι σαλεύει, κάτι γίνεται έντονο. Δεν έχω πολύ καλή σχέση με το διαδίκτυο, αλλά από όσα μου έχουν δείξει, εκεί μέσα τα πράγματα πάνε πολύ καλά.

Πριν λίγα χρόνια μελοποιήσατε το ποίημα «Εν ανθός» του Παλαμά για χάρη μιας εκδήλωσης. Ποια η ιστορία αυτού του τραγουδιού.

Είχα διαλέξει το συγκεκριμένο ποίημα και το μελοποίησα πολύ εύκολα, σχεδόν αμέσως. Όμως η ταχύτητα και η ευκολία με την οποία βγήκε η μουσική μου φάνηκε ύποπτη κι έτσι το άφησα στην άκρη. Καμιά φορά όταν γίνεται κάτι πολύ εύκολα, ακόμα και αν σου αρέσει πολύ, δεν το εμπιστεύεσαι τόσο όσο κάτι που σε παίδεψε. Έπειτα έπιασα ένα άλλο ποίημα το οποίο με παίδεψε πάρα πολύ. Όταν λοιπόν το πήγα στον υπεύθυνο, μου είπε ότι δυστυχώς ήδη είχε μελοποιηθεί από κάποιον καλλιτέχνη και δεν μπορούσε να συμπεριληφθεί. Έτσι επέστρεψα στην αρχική ιδέα και θα έλεγα ότι ήταν μάλλον η καλύτερη.

Σας εκφράζει;

Απολύτως. Παρόλο που μου αρέσει πολύ ο κόσμος, η αγορά, η επικοινωνία. Όλα αυτά φέρουν τη βασική προϋπόθεση να μπορώ να αποσύρομαι μακριά απ’ το πλήθος κι απ’ τη ζάλη κι απ’ τη βοή, να είμαι μια πέτρα κάπου ριγμένη. Κι αν θες, αυτό ακριβώς θα έλεγα ότι γεννά την ανάγκη για επικοινωνία.

Το timing του καινούριου σας δίσκου με τίτλο "Διπλό  κλικ" θεωρώ ότι είναι ένα από τα δυνατά του σημεία. Είναι μέσα στο κλίμα της εποχής.

Συμφωνώ και χαίρομαι πολύ που το λέτε. Κάποια στιγμή υπήρξε το δίλημμα για το πότε έπρεπε να βγει ο δίσκος, αν δηλαδή θα ήταν προτιμότερο να βγει το φθινόπωρο. Είπα λοιπόν πως ο φυσικός του χρόνος ήταν τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή και δεν θα ωφελούσε σε τίποτα να τον καθυστερήσουμε.

Η φωτογράφιση που κάνατε για το δίσκο ήταν εκπληκτική. Το όνομα του φωτογράφου δεν αναφέρεται ωστόσο πουθενά.

Το ρόλο του φωτογράφου τον έπαιξε ένας φίλος ο οποίος δεν είναι καν επαγγελματίας στο χώρο. Θέλησε να κρατήσει την ανωνυμία του.

Ο ερασιτεχνισμός λοιπόν αποτελεί το ατού αυτής της φωτογράφισης.

Ακριβώς.

Το Δίδυμο γράφει στο εσώφυλλο του δίσκου αναφερόμενο σε εσάς «Είναι δύσκολο σε περίοδο κρίσης να σου εμπιστεύονται κεφάλαια».

Δεν μπορείς να συνεργαστείς με κάποιον αν δεν τον τιμήσεις. Κάπως έτσι λειτούργησαν και τα παιδιά όταν ήρθαν σε εμένα. Εγώ είχα τη δυναμική και το Δίδυμο παιδιά έβαλαν την ουσία τους και τη δουλειά τους και είπαμε να κάνουμε αυτό το πείραμα. Κάπως έτσι θεωρώ ότι λειτούργησε.

Ποια υπήρξαν τα μεγαλύτερα κεφάλαια για εσάς;

Ο Σαββόπουλος και ο Χατζιδάκις. Ήταν οι πιο καθοριστικές συναντήσεις στη δική μου περίπτωση. Ο Σαββόπουλος, παίρνοντας την ιδέα από τον Μπομπ Ντύλαν, μας έμαθε ότι δεν χρειάζεται να είσαι σπουδαγμένος μουσικός για να εκφραστείς λυρικά. Μπορείς να το πεις και απλά, μόνο με μια κιθάρα. Έκανε τομή σε αυτό το πράγμα. Με τον Χατζιδάκι συγγενεύω πολύ λιγότερο, επειδή δεν είμαι καθαρόαιμη μουσικός, αλλά υπήρξε πολύ καθοριστικός για εμένα. Έχω πολλές επιρροές, αλλά δεν ξέρω κατά πόσο ό,τι μας αρέσει και μας αγγίζει είναι συγγενικό.

Σχέδια κάνετε;

Πολύ βραχυπρόθεσμα, μέχρι εκεί που βλέπει το μάτι. Θα ήμουν ακατάλληλη για πόστα που απαιτούν μακροπρόθεσμους σχεδιασμούς, όπως σε μια πολυεθνική εταιρία. Έτσι το μόνο που μπορώ να σας πω είναι πως ετοιμάζουμε παρέα με το Δίδυμο κάποιες ζωντανές εμφανίσεις, οι οποίες ακόμα δεν έχουν δρομολογηθεί.

*Πρώτη δημοσίευση περιοδικό Ως3, 

Σεπτέμβριος 2009

Rimeimprovvisate

http://rimeimprovvisate.blogspot.com 

Ονομάζεται Αντώνης. Ένας άντρας που παλεύει με τον εαυτό του. Ένα σάουντρακ που κινείται κάπου ανάμεσα μελωδίες του Μάνου Χατζιδάκι και στις ηλεκτρονικές εναλλαγές του Μιχάλη Δέλτα, καλύπτοντας με τη γραφή όλη την απόσταση που μοιραία σχηματίζεται. Ένα έργο που ξεκίνησε καχύποπτα θέτοντας προβληματισμούς για το αίμα που μας διαπερνά και μια αγάπη που εξ αρχής την βάφτισαν Αντιγόνη. Ένα τραίνο στοιχειωμένο από έρωτες, εμμονές και λαβυρίνθους για να καταλήξει να μας απασχολεί συχνά- πυκνά από τις ζεστές ημέρες του 2006 ως ένα αδιάκοπο ποίημα στα κλαριά του διαδικτύου… «Ξεκινάω να γράφω. Δειλά. Δεν θέλω να πω πολλά, τελευταία θέλω να λέω όσα λιγότερο γίνεται, δε με νοιάζει πια, ούτε εγώ δεν τα πολυκαταλαβαίνω, ίσως και να συνήθισα, δεν ξέρω, μπορεί, δε θέλω να περιγράφω το δωμάτιο που βρίσκομαι, μόνο θα πω πέφτει στ’ αριστερά λίγο φως, τη βρίσκω κάπως (από δειλία κάργα, μετριάζω με επιρρήματα τη λέξη) ασφυκτικά, πόσο συνοπτικά πρέπει να γράψω, να μιλήσω, να πω και τι τρόπος είναι αυτός που πέφτει πάνω μου απόψε στα ξαφνικά ετούτο το φως».

Ο Αντώνης είναι ηθοποιός, όχι όμως από εκείνους που θα συναντήσουμε στο zapping της τηλεόρασης. Στο δρόμο δεν θα τον αναγνωρίσει ο φωτογράφος που κυνηγάει θέματα· ο δρόμος όμως τον γνωρίζει. Στο κεφάλι μέσα βρίσκεται χωνεμένη όλη αυτή η τέχνη που χρειάζεται για να είναι κανείς ηθοποιός. Η τέχνη της ζωής που ξεκινά από την εξωστρεφή καθημερινότητα και καταλήγει στις πιο κρυφές μας σκέψεις, κάνοντας μας να πιστέψουμε πότε πως φτιαχτήκαμε ξέχωρα από τους άλλους και πότε πως η κοινοτυπία που μας κυριεύει είναι η ίδια μας η κατάρα. Ωστόσο τα ερωτήματα ποτέ δεν στερεύουν. Τα προσωπικά οράματα (μεγάλα- μικρά- μικρότερα) που θελήσαμε να υπηρετήσουμε όταν ήμασταν ακόμα μικρά παιδιά μοιάζουν τώρα καμωμένα από λάσπη. Και δεν είναι μόνο αυτό που φωτίζει, είναι κι εκείνο που σκιάζει, εκείνο που διαλέξαμε ανάμεσα στα άλλα· εκείνο που βάλαμε πάνω από το κεφάλι μας για να μας προστατέψει από τον ήλιο δίχως να καταλάβουμε πως είχαμε ανάγκη ένα φως δυνατό γιατί τελικά πρόλαβε να σκοτεινιάσει. «Αγαπημένε θεατρίνε μου, σου μιλώ με αυτή την προσφώνηση γιατί σέβομαι τη λάμψη που ποιείς και όχι το ήθος. Η φιλοκαλλία δεν μου αρέσει και φιλοσοφώ μετά μαλακίας μεγίστης παιδιόθεν παλιατσεύοντας από ανάγκη με τις λέξεις. Τα γνωμικά ανήκουνε σε γραφικούς αρχαιολάτρες και αρέσκομαι να τα διασκευάζω. Μπούχτισα από ηθικές και μεγάλες ιδέες. Σε ονομάζω θεατρίνο γιατί ετυμολογώ τη λέξη σου από τον παλιάτσο τον μικρούλη, τον πρώτο που παιδάκι ακόμα με εντυπωσίασε και ζήλεψα τα καμώματά του να παίζω. Έκτοτε ψάχνω να δω κατάματα σ’ έναν καθρέπτη».

Η γραφή του μοιάζει να ξενυχτά μαζί με εκείνους που πιστεύουν σε όλη τους τη ζωή πως με το σκοτάδι ξυπνούν τα ήμερα αυτού του κόσμου, σε αντιδιαστολή με εκείνους που ψάχνουν την ημέρα για διαμάντια. Τα διαμάντια είναι εδώ. «Εκεί κατά τις πέντε και τριαντα τέσσερα το πρωί συνέβη και σήμερα όπως χιλιάδες επί χιλιάδων επαναλαμβανόμενα πρωινά μες τα χαμένα δευτερόλεπτα μια ευγενική στον ορίζοντα παραχώρηση. Τώρα η νύχτα υποχωρεί, η ημέρα επιμένει θα σας γελάσω και σκέφτομαι ότι δεν έχει τόση σημασία. Θεωρητικά η νύχτα πισωπατεί αλλά και πάλι θα ζητήσει τα δανεικά της στη δύση».

Βουτηγμένος μέσα σε έναν κόσμο που δείχνει να μην χαμπαριάζει από επιχειρήματα κι επικλήσεις, ο Αντώνης ανεβάζει το έργο του την ίδια στιγμή ψηλότερα από τα δικά μας κεφάλια αλλά και χαμηλότερα από τα ίδια μας τα βλέμματα. Έτσι, μέσα από τα κείμενά του ανακαλύπτει μια ισορροπία φτιαγμένη για εκείνους που τροφοδοτούνται αδιάκοπα από τις μνήμες τους που στάζουν.

*Πρώτη δημοσίευση Ως3,
Δεκέμβριος 2009.

Studio Report για το νέο δίσκο του Μίλτου Πασχαλίδη

Μίλτος Πασχαλίδης

Ο δίσκος που ετοιμάζω και κατά πάσα πιθανότητα θα κυκλοφορήσει με τον τίτλο "Ξένιος (η Κρήτη εντός μου)" αφορά τα 16 χρόνια που έμεινα στην Κρήτη. Αν η ζωή μου εκεί ήταν ταινία, ο το υλικό αυτό θα αποτελούσε σίγουρα το soundtrack. Περιέχει δύο παλιά μου τραγούδια, το Δεν πίνω πια μονάχος και το Ηράκλειο- Καλαμάτα ενορχηστρωμένα στην αρχική τους εκδοχή, δύο ορχηστρικά και τρία παραδοσιακά. Μάλιστα στο Ηράκλειο- Καλαμάτα, παίζει η ορχήστρα νυκτών εγχόρδων της Πάτρας και θεωρώ ότι είναι ό,τι πιο συναισθηματικό κατάφερα να πετύχω ως εκτέλεση. Την ενορχήστρωση έχει αναλάβει ο συνεργάτης μου ο Θύμιος Παπαδόπουλος. Πρόκειται για έναν δίσκο σχεδόν αυτοβιογραφικό, ένα μωσαϊκό της παρουσίας μου στο νησί. Ωστόσο δεν με ενδιέφερε να κάνω ένα καρτ- ποστάλ για την Κρήτη, σε κανένα επίπεδο. Αν αναζητήσουμε εκπλήξεις θα τις βρούμε στα παραδοσιακά κομμάτια, τα οποία είναι ενορχηστρωμένα όχι με κλασική κρητική ορχήστρα, δηλαδή λύρα- λαούτο- κρουστά, αλλά με πιο σύγχρονο τρόπο. Θέλω να ακουστεί η Κρήτη όπως εγώ την αντιλαμβάνομαι κι όχι όπως έχουμε συνηθίσει να την ακούμε. Επίσης, επιδίωξα να συμπεριλάβω και ανθρώπους από τη ζωή μου στο νησί, όπως οι Χαϊνιδες. Απλά επειδή δεν είχαμε κάποια συγκλονιστική ιδέα για το πώς θα μπορούσαν οι συγκεκριμένοι να συμβάλουν καθοριστικά, αποφασίσαμε από κοινού να τραγουδήσω απλά τον Ακροβάτη. Με τον Βασίλη Σκουλά έχω ένα εμβόλιμο στιγμιότυπο, μιας και ο δίσκος θα έχει ροή αφηγηματική αλλά και η Μαρία Σουλτάτου θα πει μια μαντινάδα. Ο Ψαραντώνης επίσης θα είναι μέσα στον δίσκο, αλλά ακόμα δεν μας έχει πει τι θέλει να κάνει. Δεν έχει κανένα νόημα όταν μιλάς με αυτό τον άνθρωπο να του καθορίσεις τα πλαίσια· είναι εκτός πλαισίων. Εξάλλου, έχω γράψει ένα τραγούδι για εκείνον που λέγεται «Ξένιος» και αφηγείται την επιστροφή του Δία στην Κρήτη μετά από αιώνες. Όμως θα έρθει και θα μας πει εκείνος τι ακριβώς θέλει να κάνει και πώς. Ο δίσκος υπήρχε χρόνια στο μυαλό μου ως ένα διαρκές ενδεχόμενο, αλλά δεν αποφάσιζα να καταπιαστώ με αυτόν γιατί ό,τι θέλω να δημιουργήσω προτιμώ να το ξεκινήσω όταν υπάρχει μια απόσταση. Γενικώς δεν γράφω ποτέ εν θερμώ. Αναμένεται να κυκλοφορήσει μετά τις γιορτές.

Θύμιος Παπαδόπουλος

Ο δίσκος αυτός έχει άποψη, λέει κάτι. Είναι εμπνευσμένος από μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, στην οποία ο Μίλτος ανδρώνεται μουσικά, αρχίζει και συγκεκριμενοποιεί τον χώρο στον οποίο πρόκειται να κινηθεί. Το εγχείρημα αυτό είναι ένα δίκοπο μαχαίρι: πρέπει να μιλήσει κανείς με απόλυτη ειλικρίνεια και ταυτόχρονα να δώσει κάποια στοιχεία της σημερινής εικόνας, όχι να μιμηθεί τους παλιούς. Προσωπικά θέλω να βλέπω την παράδοση πιο ελεύθερα, όπως την έβλεπαν εκείνοι που την έφτιαξαν, οι οποίοι δεν δεσμεύονταν από τίποτα και ήταν εξαιρετικά δημιουργικοί, όπως ακριβώς οφείλει να είναι κάθε σημερινός καλλιτέχνης. Εκείνο που πρέπει να αντλούμε από την παράδοση είναι το μουσικό πνεύμα, τη φλόγα που οδήγησε τον τότε δημιουργό να κάνει ό,τι έκανε, χωρίς να κολλήσεις στον τρόπο που χρησιμοποίησε εκείνος. Το ιδανικό είναι να μπορέσουμε να δούμε πίσω από τις νότες μιας συγκεκριμένης παλιάς εκτέλεσης και να αγαπήσουμε το ίδιο το υλικό, χωρίς να πρέπει να μιμηθούμε ένα ευαγγέλιο ορθοδοξίας της παράδοσης. Έτυχε να γνωρίσω κάποιους ανθρώπους που έχουν περάσει στη μυθολογία των μουσικολόγων, όπως ο Χαλκιάς ή ο Σκορδαλός οι οποίοι υπήρξαν απίστευτα δημιουργικοί και δεν δεσμεύονταν από καμία παράδοση. Γιατί εμείς θα πρέπει να περιχαρακώσουμε ένα έργο εκεί που θα το ήθελαν οι μουσικολόγοι; Θα πρέπει να τιμήσουμε την παράδοση με τον καλύτερο, σύγχρονο τρόπο. Εκείνο το οποίο θα πρότεινα στον ακροατή είναι να μην σταθεί στα επιμέρους και να χαλαρώσει στο άκουσμα του δίσκου, να τον χορτάσει. Τέλος, εκείνο που θα ήθελα να θαυμάσει κάποιος στο άκουσμα των τραγουδιών, δεν είναι η ευρηματικότητα, αλλά η μουσικότητα, το συναίσθημα και οι ιδέες που παλέψαμε να αποτυπώσουμε.

*Πρώτη δημοσίευση Δίφωνο,
Δεκέμβριος 2009.