Συνέντευξη με τον Σταμάτη Κραουνάκη

Των Σπύρου Αραβανή και Χρήστου Α. Μιχαήλ

Σημείωση: Λόγω χώρου η συνέντευξη στο Δίφωνο δημοσιεύτηκε αρκετά πετσοκομμένη. Εδώ μπορείτε να τη διαβάσετε ολόκληρη και στην αρχική της εκδοχή.

Είναι ίσως ο μοναδικός καλλιτέχνης της γενιάς του -και όχι μόνο- που θα μπορούσε κάλλιστα να γιορτάζει τα 55 του χρόνια σε μια πλατιά λεωφόρο στο Μπρόντγουεϊ, στο διάλλειμα κάποιου show που θα ανέβαζε εκεί. Εξάλλου, τρεις φορές αρνήθηκε συνειδητά μια τέτοια προοπτική. Βρίσκεται όμως εδώ, στο μικρό αυτό οικόπεδο όπως αποκαλεί την Ελλάδα, και παλεύει με τους δαίμονες του κράτους και της τέχνης του εδώ και 35 ολόκληρα χρόνια. Τους προσωπικούς του μοιάζει να τους έχει ξεπεράσει. Το θεό του τον έχει καταπιεί. Στα μεγάλα πιστεύω του ταύρος, στοργικός πατέρας στην ανάγκη. Μας υποδέχτηκε στο σπίτι του πάντα ετοιμοπόλεμος, πάντα ανατρεπτικός, πάντα ειλικρινής, πάντα Κραουνάκης. 

Πώς είναι να γιορτάζετε τα γενέθλιά σας στη σκηνή; 

Mε ευχαριστεί τρομερά, δεν νιώθω να κουράζομαι μέσα από αυτό. Είναι και η εμπειρία, όπως ξαναπαίξαμε τα κομμάτια, που είναι λίγο ηλεκτρικά, οι τόνοι που έπεσαν και πλέον τραγουδάμε σχεδόν ψιθυριστά. Aνακαλύπτω κι εγώ κάτι από τη μουσική τους χαρά σαν να είναι η πρώτη φορά. Νιώθω επίσης κάτι παράξενο στο φετινό πρόγραμμα: ακόμα και τα οδυνηρά τραγούδια ερμηνεύονται με μια «post pain» ελαφρότητα η οποία εκείνη την ώρα τα κάνει σαν καλό φάρμακο. Αυτό δεν ξέρω αν θα ερχόταν τόσο φυσικά, αν δεν είχα κάνει άσκηση με τους Αχαρνής.

Και το «55» της ζωής; Πώς το φανταζόσασταν παιδί;

Μου φαίνεται τόσο μακρινό… θυμάμαι ότι είχα βάλει σημάδι το έτος, 2000 που θα ήμουν 45 ετών, να είμαι πολύ «χάι». Τα κατάφερα. Και ως καλλιτέχνης και σε προσωπικό επίπεδο. Η αλήθεια είναι ότι στο δεύτερο δεν βασανίστηκα πολύ γιατί ήμουν πολύ συγκεντρωμένος στη δουλειά μου κι αυτό με βοήθησε να συναντήσω τους ανθρώπους που θα έμεναν για πάντα. Μου ήρθαν όλα γρήγορα, στα 30 μου είχα απαλλαγεί από την αγωνία τού τι θα απογίνω ως συνθέτης. Μέχρι τα 33 πέρασα μια μεγάλη κρίση ταυτότητας, δεν καταλάβαινα γιατί είχε συμβεί όλο αυτό. Είχα πάρα πολλές προτάσεις την ώρα που έπρεπε να αρχίσουν τα «όχι». Εκεί φάνηκα γενναίος, είχα και τη Λίνα η οποία ήταν πολύ σκληρή και παράλληλα ιαματική μαζί μου, 2-3 φορές που χρειάστηκε. Η ιστορία στη ζωή είναι να καταλάβει κανείς την αποστολή του. Όταν ξέρει ποιο είναι το κανάλι του, αποκλείεται να κάνει λάθος. Λοιπόν, όταν έφυγε από μπροστά μου το φάσμα δημοσιότητα κι έμεινα μόνος με το κανάλι μου, τα πράγματα ήρθαν μόνα τους. Ο χώρος μου είναι η τέχνη. Αν δεν ήμουν συνθέτης, μπορεί να ήμουν σκηνοθέτης ή ηθοποιός.

Πριν 30 και πλέον χρόνια δώσατε την πρώτη σας συνέντευξη στη δημοσιογράφο, Στέλλα Βλαχογιάννη. Η ίδια σήμερα, μέσω ημών, αναρωτιέται πόσο «Σταμάτη»  περιέχει όλη αυτή η υπερπροβολή των τελευταίων χρόνων; 

Αυτός είμαι, παντού, στον αιώνα της πληροφορίας. Δεν υπάρχει κάτι που το κρατώ για το σπίτι μου. Επίσης δεν θεωρώ ότι είναι υπερπροβολή, θεωρώ ότι είναι το κανονικό, δεν λέω ποτέ «όχι». Δεν έχει νόημα το αντίθετο, δεν έχω να κρύψω τίποτα, θέλω να ξέρει ο κόσμος πώς σκέφτομαι.  Έχουμε μια ειλικρινή θέλω να πιστεύω αλληλο-εκμετάλλευση του παιχνιδιού «δημόσιο πρόσωπο-καλλιτέχνης και έντυπα». Δεν κωλώνω να χρησιμοποιήσω με οποιοδήποτε τρόπο το μέσο για να δημοσιοποιήσω τη δουλειά μου από τη στιγμή που δεν έχω τη δυνατότητα να γεμίσω την Αθήνα με αφίσες –πράγμα που δεν θα έκανα έτσι κι αλλιώς κι αν είχα τα χρήματα. Κι εν πάσει περιπτώσει γιατί να κρατήσω επιλεκτική σχέση με τα μέσα και ποια είναι αυτά τα μέσα στα οποία να στραφώ ιδιαιτέρως;

Δεν σας απασχολεί, δηλαδή, καθόλου το μέσο που έχετε απέναντί σας; Έχετε βγει ακόμη και σε μεσημεριανή εκπομπή.

Δεν με ενδιαφέρει καθόλου το μέσο. Με ενδιαφέρει αυτό που φεύγει για το πίσω από το γυαλί. Κι αυτοί που με κουτσομπολεύουν γιατί  βγήκα σε αυτή την εκπομπή είναι οι χίλιοι «διανοούμενοι» που αποτελούν το πρώτο κοινό της Άντζελας Δημητρίου, είναι το πρώτο κοινό όλης της διαπλοκής. Κι εγώ δεν αντιλέγω σε αυτά που λένε.  Αλλά ας σταματήσουν αφού είναι εκεί, μη μιλάνε και από πάνω. Στην κοπελιά στο Alter βγήκα για δύο λόγους: πρώτον για να ρίξω μια κουτουλιά στη γελοιότητα που μας φορέσανε καπέλο σαν δουλάρες της ΕΟΚ με το κάπνισμα. Δεύτερον το βρίσκω πιο δυναμικό το να βγεις να μιλήσεις μέσα από ένα τέτοιο πλαίσιο direct. Ξέρετε ότι δεν πηγαίνανε οι καλλιτέχνες στο MAD μέχρι που πήγα εγώ και ακολούθησαν και οι άλλοι. Μέσο είναι. Έλεος. Έχω δει τον Έλτον Τζον σε πρωινάδικο χειρότερο από της Μενεγάκη.  Μόνο εδώ έχουμε τόσο ψηλά τη μύτη. Για μένα το θέμα είναι να μην πάς στο μέσο άλλος. Αν πας με τα κανονικά σου ρούχα χρησιμοποιείς το μέσο όπως σε χρησιμοποιεί. Αν με ρωτήσετε τώρα αν χρειάζονται τα μεσημεριανάδικα; Όχι, θα προτιμούσα να μην υπάρχουν. Εγώ έτσι και αλλιώς δεν βλέπω γενικά τηλεόραση. Πάντως σε μια προσωπικότητα σαν τη δικιά μου η προβολή επουδενί δεν φέρνει φθορά. Είμαι ηθοποιός τού κόσμου. Εκείνο που έχω καταφέρει με τα χρόνια είναι όταν πρέπει, την ώρα δηλαδή που ανεβαίνω στη σκηνή, να σκοτεινιάζει το σύμπαν γύρω μου και να νιώθω έρημος. Όποια κι αν είναι η κλίμακα, από την Επίδαυρο μέχρι την Αθηναΐδα.

Η οποία Αθηναίδα είναι έντονα πολυπρισματική εφέτος…

Ναι, αυτή τη σεζόν είχαμε ανάγκη να παρουσιάσουμε κάτι εντελώς νέο στην Αθηναίδα. Λόγω  της κούρασης από τις καλοκαιρινές εμφανίσεις στο θέατρο, με την αριστοφανική κωμωδία,  και λόγω των άλλων υποχρεώσεις αρκετών  μελών της Σπείρα Σπείρα αποφασίσαμε να παρουσιάσουμε νέες δουλειές όλη την εβδομάδα, σε αυτό το σπίτι που έχουμε, των 150 θέσεων και όχι να στήσουμε μια νέα παράσταση  με τη Σπείρα Σπείρα.

Το ότι δοκιμάζεστε δέκα ολόκληρα χρόνια σε ένα χώρο μόνο 150 ατόμων, δεν είναι μια ασφάλεια για εσάς;

Δεν βγήκα στο Ηρώδειο, στην Επίδαυρο και σε άλλες παραστάσεις και ήρθαν 3.000 άτομα; Πολύ καλά έκανα κι επέμεινα λοιπόν κι έκανα βάση μου για δέκα χρόνια την Αθηναΐδα γιατί τώρα όλοι ακολουθούν. Ψάχτηκα στα λίγα όργανα και στον λίγο κόσμο γιατί έβλεπα τι ερχόταν. Κατέβασα από νωρίς το budjet, γιατί όσο μεγαλώνει ο χώρος μεγαλώνει και το budjet της παράστασης. Έπειτα είχα αρχίσει να απομακρύνομαι από την έγνοια της επιτυχίας, με ενδιέφερε πιο πολύ το εργαστήριο, οι πρόβες και η αίσθηση τού studio, να μπορώ έχω προσωπική επικοινωνία με τον κόσμο. Διαφοροποιείται έτσι και η σχέση σου με το κοινό σου. Αλλιώς θα μιλήσεις με ένα κοινό που είναι δίπλα σου και αλλιώς όταν πρέπει να φωνάξεις για να ακουστείς. Έχω την τύχη να μη θεωρώ πια στοίχημα τη μεγάλη επιτυχία στους μεγάλους χώρους. Όποτε κάνω μεγάλη παράσταση ο κόσμος μου απαντά, όπως στο Ηρώδειο και στην Επίδαυρο.

Πρώτη φορά πάντως φαίνεται να έχει διασπαστεί τόσο η Σπείρα Σπείρα. 

Ποτέ δεν ήταν ίδια Σε αυτά τα δέκα χρόνια έχει αλλάξει τρεις τέσσερις φορές ύλη. Η Σπείρα επίσης δεν είναι άνθρωποι. Είναι ένα γεγονός που δημιούργησε ένα εργαστήριο τραγουδιού με μια σκηνική εφαρμογή, έχει μια ταυτότητα. Η μεγάλη μου χαρά είναι ότι ξεμπλοκάραμε πολλές άλλες ομάδες. Νομίζω πως είμαστε γονείς όλου του θάρρους που δημιούργησε ομάδες. Μάλιστα πέρυσι αναρωτήθηκα σοβαρά αν θα έπρεπε να συνεχίσει η Σπείρα Σπείρα δεδομένου ότι έχουν δημιουργηθεί πολλές Σπείρες.

Όλα αυτά τα παιδιά που έχουν περάσει από την ομάδα σε δέκα-είκοσι χρόνια τι μέλλον θα έχουν πιστεύετε; Θα σταθούν στα πόδια τους;

Δεν το ξέρω. Δεν θέλω να τα κρίνω τα παιδιά μου. Έχουν ταλέντο από κάτω και αυτό στο τέλος θα υπερισχύσει ακόμη και αν κάνουν λανθασμένες επιλογές. Πρέπει, πιστεύω,  κάθε παιδί να βλέπει τα προβλήματα μόνο του. Για αυτό και δεν ήθελα να κρατηθούν σκλάβοι σε ένα εργοτάξιο.

Το μότο  σας, στην Αθηναίδα είναι: «η κρίση θέλει τέχνη». Το αντίστροφο πρέπει να συμβαίνει; Οι καλλιτέχνες φαίνονται πως εκμεταλλεύονται την κατάσταση για προσωπικό όφελος…

Πάντα αυτό συμβαίνει στην Ελλάδα. Να σας θυμίσω ότι μετά  τη χούντα ήταν όλοι αντιστασιακοί. Λυπάμαι πάρα πολύ για το επίπεδο των καλλιτεχνών. Γιατί δεν έχουμε διάλογο ώστε να μπορούμε να κάνουμε κάτι πιο επιθετικό. Εγώ συνηθισμένος στη συνεργασία μπορώ να πω ότι μου λείπει. Το συστηματάκι από την άλλη έχει μια μεγάλη ευκολία να σου δημιουργεί ταμπέλες. Εμένα με χαρακτηρίζουν γραφικό και ότι «τα χώνω» στις συνεντεύξεις μου.

Είστε τόσο δυνατός όσο δείχνετε κύριε Κραουνάκη;

Όχι, ρε γαμώτο… φοβάμαι με το παραμικρό.

Παρόλο που στις δημόσιες εμφανίσεις σας φαίνεστε ταύρος.

Έχω ένα απόλυτο αίσθημα δικαιοσύνης. Όταν δω μια μάνα να χτυπάει το παιδάκι της, είμαι έτοιμος να τη γδάρω. Εκείνη την ώρα βγαίνει ένας εαυτός ο οποίος, δεν ξέρω από ποια αρχαία πηγή ανασύρει θυμό, με κάνει έξαλλο σε κάθε κακοήθες θέμα. Όλοι έχουμε δικαίωμα στη ζωή και στα καλά και στα κακά. Το θέμα είναι να μπορείς να μοιραστείς το κακό, να το λύσεις, να μην το αφήσεις να σου χρονίσει. Κι αν δεν λύνεται, σίγουρα κόβεται∙ γόρδιος δεσμός.

«Μια Κυριακή απόγευμα είχα έναν άνθρωπο κι έπιανα μπράτσο». Ισχύει στον άνθρωπο Σταμάτη; 

Ακουμπάει πολύ πάνω μου. Την ώρα που θα το υπηρετήσω σε μια παράσταση φυσικά και θα μου μιλήσει, όπως θα μιλήσει και σε κάθε άνθρωπο. Απλώς όταν τραγουδάς την πληγή, ξεπερνάς τη φθορά. Αυτά που πιθανόν να αποτελούσαν ένα χρόνιο τραύμα, έγιναν τραγούδια. Επίσης έγιναν τραγούδια και οι χρόνοι μου, την Κυριακή μου την απολαμβάνω.

Βλέπουμε πάρα πολλές εικόνες με την Παναγία τοποθετημένες μέσα στο σπίτι. Τι σημαίνει για εσάς;

Η Παναγία είναι η μάνα. Ακούστε, εγώ το θεό μου τον έχω φάει. Τον έχω μασήσει και τον έχω καταπιεί. Τον περιέχω. Το αίσθημα της γέννησης, με ακολουθεί και αυτό το πράγμα που δημιουργεί η προστασία μιας αγκαλιάς για εμένα εκφράζει την αγάπη.

Είστε αυτός που κυρίως αγκαλιάζει ή που αγκαλιάζεται;

Με έχουν συνηθίσει στο πρώτο. Δεν μου έχει λείψει βέβαια να είμαι εκείνος που αγκαλιάζεται, μου το έχουν προσφέρει αρκετά.

Σας λείπουν τα φυσικά παιδιά;

Δεν θα μπορούσα να είμαι καθόλου καλός πατέρας. Φοβάμαι ότι θα ήμουν υπερπροστατευτικός, θα με έτρωγε η αγωνία για τα πάντα. Σε αντίθεση με τα καλλιτεχνικά μου παιδιά στα οποία με ενδιαφέρει να είναι ελεύθερα. Αν μπορούν να θεωρηθούν παιδιά μου και τα τραγούδια μου, εκείνο που με ενδιαφέρει είναι να είμαι στην εποχή μου, να την καταγράφω, να τη μεταποιώ σε κάτι το οποίο θα βρίσκει αποδέκτες.

Έχει νόημα σήμερα η πρόκληση στην τέχνη; Ρωτάμε με αφορμή την παράσταση της Πλάτωνος για τον Καβάφη, την οποία σκηνοθετεί ο Δημήτρης Παπαϊωάννου και φέρει τη σημείωση «Αυστηρώς ακατάλληλη για ανηλίκους». 

Σε οποιαδήποτε άλλη χώρα, έναν καλλιτέχνη σαν τον Παπαϊωάννου θα τον είχαν μη βρέξει και μη στάξει. Εδώ περιμένουμε πότε θα πέσει ο ακροβάτης από το σχοινί. Υπάρχει μεγάλη κακία, ειδικά στο χώρο αυτόν που κατά τα άλλα είναι τόσο μικρός και ασήμαντος. Δεν έχω χειρότερο πράγμα από τον τρόπο που κρίνουν οι Έλληνες δημοσιογράφοι. Το πρόβλημα ποιο είναι στη συγκεκριμένη περίπτωση; Ο Παπαϊωάννου παίρνει αυτό το ωραιότατο έργο της Πλάτωνος και το κάνει εικόνα. Τι σημαίνει αυτό; Ας δούμε πρώτα το έργο, γιατί και με το «Πουθενά», το αριστούργημα που έκανε στο Εθνικό Θέατρο άκουσα πολλές κακεντρεχείς κριτικές.

Γιατί ο ακροβάτης δεν αλλάζει σχοινί; Εσείς ας πούμε, παρόλο που σας θεωρούσαν τον πλέον κατάλληλο γι’ αυτό το άλμα, δεν φύγατε στο εξωτερικό. 

Δεν τόλμησα. Τρεις φορές μου χτύπησε η μοίρα την πόρτα, αλλά δεν μπόρεσα να μείνω στην Αμερική για πάνω από τρεις μήνες. Δεν είναι ούτε η χώρα, ούτε οι άνθρωποι. Είναι το φως που με κράτησε εδώ. Τους ανθρώπους μας τους έχω συνηθίσει πια. Αν λίγο αποστασιοποιηθείς και καταλάβεις ότι εσύ είσαι επαρκής με τα εφόδιά σου, μπορείς να επικοινωνήσεις κάνοντας τη δουλειά σου και ξεχάσεις αυτή την άμεση βία των γελοίων εξουσιών, δεν θα έχεις πρόβλημα. Αρκεί να σας πω ότι σε αυτό το σπίτι των 52 τετραγωνικών που βλέπετε, η ΣΔΟΕ έχει χτυπήσει την πόρτα αμέτρητες φορές.

Πόσο ειλικρινής είναι η τέχνη σήμερα; 

Στήνοντας την παράσταση της Πρωτοψάλτη με τον Φραγκούλη για το Παλλάς, δουλέψαμε πάνω στο πώς θα μπορέσουν δυο τέτοιες μουσικές προσωπικότητες αυτό που εσωτερικά έχουν υποσχεθεί στο κοινό τους καλώντας τους να τους ακούσουν, να το δώσουν.

Πρέπει και το κοινό να είναι κάπως εκπαιδευμένο; 

Το κοινό καταλαβαίνει.

Άλλο όμως το κοινό της «Λεωφόρου» το 1986.

Όχι, και εκείνη η εποχή ήταν φρικτή. Το τραγούδι ήταν πλαστικό, υπήρχε μια ρεμπετολαγνία, παντού επικρατούσε το χαζό ερωτικό. Σκάσανε τότε τρεις- τέσσερις δίσκοι, εμείς, ο Λάκης με την Αρλέτα, οι Κατσιμίχα και η εικόνα άλλαξε.

Και από εκεί προέκυψε η γενιά των τραγουδοποιών την οποία σε συνεντεύξεις σας από το 2000 κιόλας  δεν την παραδέχεστε.

Και καλά έκανα. Γιατί πείτε μου τι έχει μείνει από αυτή την ιστορία; Μετρήστε μου τραγούδια. Φτιάχνουμε cd; Τι παράχθηκε έξω από την εποχή; Κοιτάξτε, είμαι αυστηρός με τους δημιουργούς γιατί πρέπει να το ομολογήσουμε οι δημιουργοί δεν εργάζονται όσο πρέπει. Πάνε βολτίτσα. Βολεύονται με την πρώτη επιτυχία. Ακόμα και ο λατρεμένος μου Μάλαμας ανακυκλώνει τον εαυτό του εδώ και μια δεκαετία. Οι τραγουδοποιοί πλην του Τσακνή, μεγαλώνοντας δεν έγιναν συνθέτες. Ο Αγγελάκας επίσης, μεγαλώνοντας είναι συνεπής με την παρουσία του ως τραγουδοποιός. Μου αρέσουν πολύ οι μουσικές του για τις ταινίες. Είναι συνέχεια ανήσυχος. Αυτή τη στιγμή η ανάγκη μας για πρώτη ύλη είναι πολύ μεγάλη. Όπως και η ανάγκη να συνεργαστούμε. Σε αυτό μπορώ να πω ότι παλαιότερα ήταν «άλλη εποχή», πιο εύκολα συγκεντρωνόμασταν,  η ελπίδα ήταν πιο ισχυρή. Έχω εικόνα από ένα στούντιο ηχογραφήσεων πίσω από το Κάραβελ όπου πρωτογνώρισα και τον Λαζόπουλο όταν είχαμε μαζευτεί εκατό άνθρωποι της μουσικής και του θεάτρου, στριμωχτά και χάμω για να ακούσουμε καινούρια τραγούδια του Χρήστου Λεττονού.

Η γενιά που μεγάλωσε με τα τραγούδια και τις παραστάσεις σας γιατί δεν δίνει ανάλογους καρπούς;

Άλλο φιλότεχνος και άλλο καλλιτέχνης. Το θέμα στην Ελλάδα είναι ότι όλοι οι φιλότεχνοι θέλουν να γίνουν και καλλιτέχνες. Αυτό δεν γίνεται.

Πώς εξηγείτε ότι όλοι  έχουν την «ευλογία» του Χατζιδάκι ξαφνικά;

Εμένα μου έριξε μόνο τον «αγιασμό των Φώτων». Δεν ανήκα στην ομάδα Χατζιδάκι, δεν ήταν ο άνθρωπος που είχα καθημερινή επαφή, ούτε στο Τρίτο Πρόγραμμα ήμουν, έκατσα μια μέρα.

Σας χαρακτηρίζουν όμως ως τον Χατζιδάκι της εποχής μας.

Με βαραίνει αυτό. Του μοιάζω στο θυμό, ξέρω τα λάθη του που δεν θέλω να τα κάνω.

Ίσως μοιάζετε και στο ότι και εσείς τα έχετε με όλους καλά και με όλους κακά…

Αυτό συμβαίνει γιατί ακόμη κι αυτοί που δεν σε χωνεύουν δεν μπορούν να αρνηθούν ότι είσαι κάτι. Αλλά δεν με έχουν δει ποτέ δίπλα σε υπουργούς, ποτέ στις δεξιώσεις, ποτέ στις επιχορηγήσεις. Στις δυο-τρεις φορές που πήρα  επιχορήγηση ήταν μαζί με τη Σπείρα Σπείρα, και ήταν ψίχουλα. Για αυτό ρωτήστε τι μεροκάματο παίρνουν τα παιδιά της Σπείρας. Ρωτήστε τι μεροκάματο παίρνει για παράδειγμα ο Χρήστος Μουστάκας στην παράστασή μου, που κάνει ένα απίστευτο νούμερο, μάλιστα ήδη γράφτηκε ότι είναι η αρσενική Βλαχοπούλου του 21ου αιώνα.

Έχετε έντονα τελευταία και τα πολιτικά σας ξεσπάσματα όπως για παράδειγμα, μέσα από τα άρθρα στην Athens Voice. 

Ναι, εκεί έχω κάποια πολιτικά κρεσέντα. Αυτή τη στιγμή όμως πιστεύω ότι είναι μια περίοδος που πρέπει όλοι να κάνουμε μούγκα. Δεν εννοώ το να μη μιλάμε, αλλά το να φωνάζουμε για παράδειγμα αν είναι καλός ο Υπουργός Πολιτισμού ή όχι. Δεν έχει κανένα νόημα να τα χώνει η μια μεριά στην άλλη γιατί σήμερα δεν έχει νόημα η πολιτική διαμοίραση στην Ελλάδα όσον αφορά τα κόμματα∙ είναι όλα χάλια. Αυτή τη στιγμή το καράβι πρέπει να επιβιώσει, να μην πάει φούντο. Χρειάζεται αυτογνωσία και ανάταση. Δεν μας έφαγε η έξοδος τού Μεσσολογίου, εκείνη έγινε σωστά. Η φωνή που φώναξε «πίσω» έκανε τη ζημιά. Και αυτή η φωνή ακούγεται πάντα, κυρίως μέσα μας.

Δεν το παραδέχεστε ωστόσο το Υπουργείο Πολιτισμού.

Μια χώρα που έχει πολιτισμό, δεν χρειάζεται Υπουργείο Πολιτισμού. Χρειάζεται μία διαχείριση τού πολιτισμού, όχι έναν φορέα να τον παράγει. Οι καλλιτέχνες πρέπει να κάνουν πολιτισμό. Πείτε μου, όλα αυτά τα μεγάλα έργα που έχουν μείνει στην Ελλάδα, πότε ενισχύθηκαν από το υπουργείο; Τα έργα του Κουν, του Χατζιδάκι, του Θεοδωράκη είναι μεγάλα γιατί πάτησαν σε μια μεγάλη παράδοση και εκείνοι που τα έφτιαξαν είχαν μεγάλη έμπνευση.

Το αντίστοιχο σήμερα μπορεί να συμβεί;

Θεωρώ ότι ικανούς ανθρώπους έχουμε. Μπορεί να μην έχουμε εκατομμύρια ταλαντούχους σκηνοθέτες, αλλά έχουμε τουλάχιστον τρεις.

Έχουμε υπερβολικά πολλές θεατρικές παραστάσεις όμως. 

Όταν ανοίγουν δέκα φούρνοι, ο κόσμος θα πάει εκεί που θα βρει το καλύτερο ψωμί. Εγώ δεν έχω ξεκινήσει ποτέ μια παράσταση με σιγουριά ότι θα έχω επιτυχία. Κάθε χρόνο δίνω εξετάσεις.

Νιώσατε ποτέ ότι τα έχετε όλα;

Αυτό νιώθω αυτή τη στιγμή, όσον αφορά τα ψυχικά. Από υλικά έχω ελάχιστα πράγματα κι αυτό είναι μια τεράστια ευτυχία: το μικρό αυτό σπίτι, ένα αυτοκίνητο για να μπορώ να μετακινηθώ, ένα κτήμα με ένα σπίτι 40 τετραγωνικών όπου μένει η μητέρα μου και πολλά φέσια από τη Σπείρα Σπέιρα τα οποία τρέχουν συνεχώς. Αυτή την περίοδο σκέφτομαι να φτιάξω έναν χώρο τέχνης στο κτήμα που προανέφερα, ο οποίος να μείνει στα ελληνόπουλα. Μάλιστα είμαι σε αναζήτηση επενδυτών. Δεν με ενδιέφερε ποτέ η ιδιοκτησία. Εκείνο που πάντα ήθελα είναι να έχω το σημείο αναφοράς μου και από κει και πέρα να κάνω τα ταξίδια μου.

Τα νέα σας μουσικά ταξίδια ποια είναι; 

Ετοιμάζω έναν δίσκο με ερμηνευτή το Δημήτρη Μητροπάνο. Είναι αρκετοί στίχοι δικοί μου, δύο υπέροχα τραγούδια της Λίνας, άλλα δύο του Μάνου Ελευθερίου και ένα ποίημα του Κωστή Παλαμά. Είμαι ευτυχής με αυτή τη συνεργασία, νομίζω ότι είναι ο τραγουδιστής αυτής της γενιάς και αυτής της εκπαίδευσης που θα κλείσει την πόρτα του λαϊκού τραγουδιού. Έπειτα, τον άλλο μήνα θα κάνω μια μεγάλη οντισιόν στην οποία θα πάρω γύρω στα 30 άτομα με τα οποία θα δουλέψουμε ένα σεμινάριο με τίτλο «Το χρέος τού γελοίου» και στην ουσία θα είναι αναλυτική δουλειά πάνω στα αριστοφανικά χορικά όλων των κωμωδιών. Θα περάσουν αρκετοί κωμικοί ως δάσκαλοι, beat boxers και μουσικοί αγωγοί. Θα φτιάχνουμε χορικό κατευθείαν από τα λόγια αναλύοντας ρυθμούς. Κι όλο αυτό θα οδεύσει λογικά μέχρι το καλοκαίρι σε μια παράσταση η οποία θα αποτελέσει προπομπό κάποιων άλλων μεγάλων παραστάσεων που έχω στο μυαλό μου.

Το μότο τελικά των δικών σας 55 ποιο είναι;

Το jam δεν σταματάει ποτέ.

*Πρώτη δημοσίευση Δίφωνο

Ιανουάριος 2011.