Συνέντευξη με τον Διονύση Τσακνή

Πιστός στο ρόλο του, κάνει το σόλο του στους αδιάφορους και στους παράφορους τους θεατές του. Κι όλα αυτά πατώντας γερά σε ό,τι έχει χτίσει μέχρι τώρα, κρίνοντας, συγκρίνοντας και εκθέτοντας όσα κατάφερε να φιλτράρει στο πέρας του χρόνου σε μια βιτρίνα δίχως τζάμι. Όταν η συνέπεια συναντά τα σωστά καλλιτεχνικά κίνητρα και το όραμα τη γνώση και την ιδεολογία, τότε το αποτέλεσμα δεν μπορεί να γεννήσει παρά σεβασμό και εκτίμηση. Ακόμα, όπως λέει ο ίδιος, και αν το αποτέλεσμα δεν συμφωνεί πλήρως με τις απόψεις και τις προσδοκίες κάποιων.

Κατά το πρόσφατο παρελθόν διατυπώθηκε μια άποψη η οποία λέει ότι μόνο μέσα από την τέχνη και τον πολιτισμό μπορεί να αλλάξει μια κοινωνία. 

Διαφωνώ. Η τέχνη και ο πολιτισμός μπορούν να συμβάλουν στην αλλαγή των συνειδήσεων, όχι όμως να αλλάξουν ολόκληρες κοινωνίες. Η τέχνη μπορεί να αμφισβητήσει, να χαράξει δρόμους, να προβοκάρει, μπορεί ακόμα και να προφητεύσει. Οι άνθρωποι του πνεύματος μπορούν να προκαλέσουν, να προτείνουν και να εμπνεύσουν. Μόνοι τους δεν μπορούν να αλλάξουν μια κοινωνία. Χρειάζεται να γίνουν άλλου είδους διεργασίες, ταξικέςΧ ας μην ντρεπόμαστε να χρησιμοποιήσουμε κάποιες λέξεις. Δεν είμαι ρομαντικός πια –δεν ξέρω και αν υπήρξα ποτέ– ούτε προσπαθώ να πω κάποια πράγματα κοινότοπα που έχουν μια πρωτότυπη βιτρίνα. Αυτό που πιστεύω ακράδαντα είναι πως οι αλλαγές των κοινωνιών είναι ζήτημα κοινωνικών αμφισβητήσεων και εξεγέρσεων. Αν αυτές οι επαναστάσεις θέλουν την τέχνη σύμμαχο, εμπνευστή και εμψυχωτή, θα την έχουν. Παρατηρώντας όμως τη σημερινή κοινωνία θα δούμε πως στέκεται εχθρικά απέναντι στην τέχνη και δεν μιλάω φυσικά για τους καθημερινούς ανθρώπους, αλλά για το κράτος και την ισχυρή φωνή των μέσων ενημέρωσης. 

Επιτηδευμένα δηλαδή, εμποδίζονται τα πράγματα; 

Τέχνη χωρίς ανατροπή δεν υπάρχει κι αυτό είναι κάτι αντίθετο στην πολιτική του συστήματος. Φτάνει η δικτατορία κάποιων εθελόδουλων και Ευρωπαίων σκύλων. Απεδείχθη πως, μηρυκάζοντας άκριτα τα δυτικά πράγματα, δεν μπορούμε να προχωρήσουμε. Ας μιλήσουμε λοιπόν ανοιχτά: η τέχνη που προωθεί το σύστημα δεν έχει καμία σχέση με την τέχνη του μέλλοντος, η οποία οφείλει να είναι ανατρεπτική. Επομένως, το σύστημα δεν μπορεί να επιτρέψει να γίνουν καλύτερα τα πράγματα. 

Τελικά όλες αυτές οι κρίσεις για τις οποίες γίνεται λόγος –από του πολιτισμού και του τραγουδιού μέχρι της κοινωνικής συνείδησης και της οικονομίας– εγχώριες και εισαγόμενες, πού έχουν τη ρίζα τους;

Είναι αυτό που λέμε, η κρίση του συστήματος, η οποία σηματοδοτεί και επί μέρους κρίσεις. Όταν όλα περιστρέφονται γύρω από τη λογική τού κέρδους, όταν οι σχέσεις των ανθρώπων έχουν υποβαθμιστεί, όταν ο ίδιος ο άνθρωπος έχει υποστεί αλλοτρίωση μεγίστου βαθμού, είναι φυσικό σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής να πέφτουμε πάνω σε επί μέρους κρίσεις. Αυτό σημαίνει ότι το σύστημα, άρρωστο όντας το ίδιο, δεν μπορεί να προβάλει υγεία σε διάφορους τομείς. Προφανώς πάντα θα υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να αντιδρούν. Ας πούμε, στο κομμάτι του πολιτισμού, μπορεί να έχουμε πέντε φωτισμένα μυαλά, σκορπισμένα στις επί μέρους τέχνες, αλλά στο σύνολό του ο πολιτισμός βρίσκεται σε τέλμα. Κι όλο αυτό επειδή το κράτος δεν διάκειται ευμενώς απέναντί του. Να ψάχνουμε οάσεις είναι αναγκαίο και οφείλουμε να το κάνουμε, για να μην πέσουμε κι εμείς σε μια λογική μόνιμης μιζέριας και απογοήτευσης. 

Είστε ένας άνθρωπος του πολιτισμού, ο οποίος έχει διατηρήσει σταθερό τον καλλιτεχνικό άξονά του, παρά τις επιταγές του εμπορίου. Κοιτάζοντας πίσω, βλέπετε να σας κόστισε όλο αυτό;

Εκείνο που καταλαβαίνω τώρα –όχι μόνο μέσα από τις επαφές μου με τους ανθρώπους, το φιλικό χτύπημα στην πλάτη ή την αποδοχή σε μια συναυλία με πολύ κόσμο– είναι ότι ο κόσμος με εκτιμά. Αυτό είναι το μεγαλύτερο δώρο που θα μπορούσα να εισπράξω στην ηλικία της ωριμότητας. Δεν είναι ο θαυμασμός ή –σκέτα– η αγάπη του κόσμου. Ξέρεις, η λέξη αγάπη θα μπορούσε να πάρει και διαστάσεις μεταφυσικές. Μπορείς να αγαπάς έναν άνθρωπο για οποιονδήποτε λόγο, αλλά να μην τον εκτιμάς. Η λέξη εκτίμηση όμως προϋποθέτει ότι ο άλλος δεν ενδιαφέρεται ποιος είσαι, πώς συμπεριφέρεσαι στον ιδιωτικό σου βίο, ακόμα –αν θέλεις– δεν τον ενδιαφέρει αυτή καθαυτή η δουλειά σου. Αυτό που αναγνωρίζει σε εσένα είναι η συνέπεια, ακόμα και αν διαφωνεί. Με βοήθησαν πολλά πράγματα όλα αυτά τα χρόνια. Πρώτα απ’ όλα ένα ιδεολογικό έρμα που πιστεύω ότι είχα. Επίσης, κάποιοι άξιοι γεννήτορες και, τέλος, κάποιες παρέες στις οποίες υπήρξα μαθητής. Όλα αυτά με βοήθησαν, έτσι ώστε να μην πάρουν ποτέ τα μυαλά μου αέρα. Κατά συνέπεια, νιώθω μονάχα κερδισμένος. 

Θα μπορούσαν να έχουν έρθει αλλιώς τα πράγματα;

Φυσικά. Δεν είμαι η περίπτωση του ανθρώπου που έχει φιλοδοξίες. Έχω όμως θέληση. Αν ήρθαν κάποια πράγματα στη ζωή μου, ήρθαν γιατί κοντά στη θέληση που είχα βρέθηκαν άνθρωποι που πίστεψαν σε αυτή τη θέληση και στο όποιο ταλέντο. Δεν θα διστάζω να το λέω μέχρι να πάψω να δίνω συνεντεύξεις: ο πρώτος άνθρωπος που με βοήθησε ήταν η Δήμητρα Γαλάνη, πριν από είκοσι πέντε χρόνια. Επίσης ο Μίμης Πλέσσας, μέσα από την εκπομπή του στο κρατικό ραδιόφωνο, ο οποίος με παρουσίασε στο κοινό το 1983, όταν στο ενεργητικό μου είχα μονάχα μία ανεξάρτητη παραγωγή. Αν δεν είχα βοήθεια από τέτοιους ανθρώπους, ίσως η θέληση να μην ήταν αρκετή, να έμενα στην πόλη μου ως καθηγητής ενός ωδείου, να έγραφα πού και πού μουσική για θέατρο και μέχρι εκεί. 

Εμπεριέχεται το στοιχείο της τύχης σε όλο αυτό;

Πρόκειται για το κλασικό συν Αθηνά και χείρα κίνει. Είχα θέληση κι αυτό ήταν σημαντικό. Ήθελα να εκφραστώ μέσα από τη μουσική και το λόγο. Δεν φιλοδοξούσα να γίνω ούτε ο καλύτερος συνθέτης ούτε ο καλύτερος στιχουργός ούτε ο καλύτερος λογοτέχνης. Έχω στο ενεργητικό μου πολλά πακέτα σβησμένης ύλης. Δεν ξέρω αν αυτό που βγήκε είναι το καλύτερο τελικά, όμως πέρασε από την κρίση μου και με ικανοποιεί. 

Η μουσική, ο στίχος, ο πεζός λόγος –και ό,τι άλλο έχετε κάνει– ζυγίζονται μέσα σας; Υπάρχει μέτρο που τα συγκρίνει και τα τοποθετεί ιεραρχικά;

Χωρίς να προσπαθώ να ξεφύγω από την ερώτηση, θα έλεγα πως πρέπει να υπάρχει ένα μέτρο το οποίο λειτουργεί ασυνείδητα. Νομίζω ότι τα πράγματα απλά ισορροπούν, δεν προσπαθώ να τα ορίσω και δεν ξέρω αν μπορεί στ’ αλήθεια να γίνει κάτι τέτοιο. Δεν χρησιμοποιώ τη μουσική και το λόγο ως διελκυστίνδα. Πάντα υπάρχει ένα σημείο ισορροπίας, το οποίο άλλοτε πάει δυναμικά προς τη μια μεριά και άλλοτε προς την άλλη. Όταν έχω μπροστά μου ένα στίχο και παράλληλα μού βγαίνει μια χειμαρρώδης μουσική –χειμαρρώδης σε σχέση με πώς την κρίνω εγώ– δεν θα σκεφτώ ότι υπερτερεί του στίχου, άρα ότι θα πρέπει να τον διορθώσω. Αυτός ο στίχος γέννησε τη μουσική. Και το αντίστροφο, φυσικά. Στην πραγματικότητα δεν με έχει απασχολήσει το θέμα. Το αφήνω απλά να ισορροπήσει μέσα μου.

Τι είναι αυτό που δεν διαπραγματεύεστε στη δουλειά σας;

Πολλά, μα το σπουδαιότερο είναι η ευκολία σε όλους τους τομείς, με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει.

Φαντάζομαι πως την ευκολία δεν τη συγχέουμε με την απλότητα…

Όχι, προς Θεού, και χαίρομαι που υπογραμμίζεται αυτή η διαφορά. Είναι ζητούμενο η απλότητα. Ευκολία είναι η μανιέρα που έχει κάθε καλλιτέχνης, η κολακεία του μέσου όρου, η δημιουργία με πρόθεση. Δεν χωρά στόχευση στην τέχνη. Κάποια από τα καινούργια τραγούδια είναι ομολογουμένως πολύ δύσκολα τραγούδια. 

Πείτε μας δυο λόγια για τη νέα σας δουλειά.

Ο δίσκος έχει τραγούδια που αγαπώ. Πρόκειται για δεκατρία τραγούδια, εκ των οποίων μόνο τα δύο είναι δικά μου. Τα υπόλοιπα είναι συναδέλφων και φίλων, όπως ο Κραουνάκης, ο Σπάθας, ο Πλιάτσικας, ο Μαχαιρίτσας, ο Ζούδιαρης κ.ά. 

Δεν σας έχουμε συνηθίσει σε πολυσυλλεκτικούς δίσκους…

Ήταν μια ιδέα του Κώστα Γιαννίκου και οφείλω να το πω δημόσια. Ερχόμενος στην εταιρεία, βρέθηκα μαζί του και μου είπε κατά λέξη «Κάνε ό,τι θέλεις, θέλω όμως να σου ζητήσω μια χάρη: δώσε λίγη προσοχή στον ερμηνευτή Τσακνή». Αυτή η προτροπή μού βγήκε σε καλό, ήταν ένα πολύ ωραίο ταξίδι. Μπήκα στον κόπο των συναδέλφων κι εκείνοι στον δικό μου. Ο Γιαννίκος είναι μεγάλο –καλώς εννοούμενο– ψώνιο, όσον αφορά τη μουσική, κι αυτά να τα γράψεις όπως σ’ τα λέω. Ξέρει τι κάνει. Δεν είναι τυχαίο που ο πρώτος άνθρωπος που προσέλαβε είναι ο Γιώργος Μακράκης, ένας κομβικός παραγωγός, όπως τον έχουν αποκαλέσει. Σε μια συνάντηση που είχαμε μού είχε πει: «Ξέρω πως εκτιμάς τον εαυτό σου περισσότερο ως συνθέτη, παρά ως ερμηνευτή. Έχεις όμως κάτι στην ερμηνεία που δεν το βρίσκω εύκολα και θέλω να το ακούσω εκεί». Ήταν και μια πρόκληση για μένα, δεν χάνεται η συνθετική μου ιδιότητα μέσα από όλο αυτό το παιχνίδι. 

Έχει μέλλον η δισκογραφία, τουλάχιστον με τη μορφή που την ξέρουμε;

Κοίτα, βρισκόμαστε σε μια περίοδο αλλαγών και ανακατατάξεων, δεν έχει βρεθεί σημείο ισορροπίας ακόμα. Δεν υπάρχει μια λογική σειρά για να γίνει γνωστός ένας καλλιτέχνης. Δεν υπάρχει ένα στάτους με γερές βάσεις, όλα αναζητούν να ισορροπήσουν. Σε αυτή την προσπάθεια δοκιμάζονται διάφορες φόρμες, που άλλοτε πετυχαίνουν και άλλοτε όχι. Εξάλλου η πληροφόρηση στις μέρες μας είναι καταιγιστική κι έτσι μπορεί να περάσουν απαρατήρητα κάποια διαμάντια. Υπάρχει και μια ευκολία στους ανθρώπους των σύγχρονων ραδιοφώνων να αναδεικνύουν και να καταδικάζουν με το πρώτο άκουσμα. Τι πάει να πει: «Πέρασα ένα άκουσμα στο δίσκο κουπλέ-ρεφρέν»; Αναλογίζομαι πως, αν κάποιοι από τους δίσκους αναφοράς για το ελληνικό τραγούδι κυκλοφορούσαν σήμερα, όπως το Φράγμα των Μούτση και Τριπολίτη, θα περνούσε στα αζήτητα. Βέβαια πρέπει να πούμε πως, πέρα από το γούστο τους, άλλοτε καλό και άλλοτε κακό, κάθε μέρα παίζουν τη θέση τους στο πρόγραμμα. Ξέρουν πως, αν αυτά τα περιβόητα μηχανάκια δεν γράψουν νούμερα, μπορεί να βρεθούν και εκτός. Δρουν υπό το κράτος και το φόβο μιας πιθανής απόρριψης από το κύκλωμα και εν συνεχεία μιας απόλυσης. Δεν υπάρχουν πολλοί Δον Κιχώτες που προωθούν την ουσία των πραγμάτωνΧ κατά τη γνώμη τους και συνήθως εκείνοι που το κάνουν είναι οι πλέον καταξιωμένοι, τους οποίους κανείς δεν μπορεί να κουνήσει από τη θέση τους. Ένας νέος άνθρωπος που προσλαμβάνεται από ένα ραδιόφωνο δεν ξέρω αν έχει τη δύναμη να ξεφύγει από τη λογική της playlist. 

Ξαναγυρνάμε δηλαδή στην αρχή του κύκλου, περί συστήματος και τέχνης.

Όλα αυτά, όντως, είναι ένας κύκλος. Πώς είναι δυνατόν η κρίση τού συστήματος να μην επηρεάσει το ραδιόφωνο, που είναι ένα μέσο, το τραγούδι και την τέχνη; Η κρίση των αξιών, των σχέσεων, η απειλή της ανεργίας. Επίσης οι καιροί μας είναι περίεργοι και συνώνυμοι με την ευκολία. Δύσκολοι καιροί για πρίγκιπες, όντως. Όταν υπήρχε μονάχα το κρατικό ραδιόφωνο, δόθηκε βήμα στον καθέναν, χωρίς διακρίσεις. Ευτυχήσαμε να υπάρχουν άνθρωποι φωτισμένοι που αγαπούσαν αυτό που έκαναν κι έβαζαν στοίχημα με τον εαυτό τους και με το χρόνο, όπως ο Χατζιδάκις και η Μιχαλίτση. Και το κέρδισαν. Σήμερα δεν υπάρχουν αντιστοιχίες, δεν είναι πολλοί εκείνοι έχουν τη δυνατότητα να δουλέψουν έτσι.

Εσείς δεν νιώθετε θύμα των καιρών;

Πάντοτε κουραζόμουν για ό,τι έκανα, ακόμα και όταν οι συνθήκες ήταν ευνοϊκότερες έτσι δεν μου κακοφαίνεται σε μεγάλο βαθμό. Ό,τι έκανα πάντα, αυτό κάνω και τώρα. Η δουλειά μου είναι να γράφω και να εκδίδω. Μπορεί να ακουστεί εγωιστικό αυτό που θα πω, όμως έχω καταφέρει ό,τι εκδίδω να μην είναι κάτω από ένα συγκεκριμένο καλλιτεχνικό επίπεδο, το οποίο βέβαια έχω θέσει εγώ. Εκδίδω και ας μείνει ό,τι είναι να μείνει. Αν ο εκάστοτε εκδότης μου ξέρει περί τίνος πρόκειται, είμαι σίγουρος πως θα βρει τρόπο να πουλήσει. 

***

Επιλογή από την δισκογραφία
του Διονύση Τσακνή

Φταίνε Τα Τραγούδια (Ακτή-Sony, 1989)

Η δεκαετία του ’80 κλείνει δυναμικά για τον Διονύση Τσακνή, ο οποίος ήδη μετρά την τέταρτη ολοκληρωμένη δουλειά του. Έπειτα από μια εικοσαετία, τα τραγούδια του δίσκου χαρακτηρίζονται από διαχρονικότητα, ενώ το πολιτικό περιεχόμενο των περισσότερων παραμένει ακέραιο μέχρι σήμερα. Ένα από τα χαρακτηριστικότερα είναι το Γυρίζω τις πλάτες μου στο μέλλον, το οποίο ερμηνεύουν ο Χάρης και ο Πάνος Κατσιμίχας, ενώ ξεχωρίζουν τα Ώρες σιωπής, στίχος του οποίου δίνει τον τίτλο στο δίσκο, καθώς και το Μοναχικές σκέψεις. 

Φτιάξε Καρδιά Μου Το Δικό Σου Παραμύθι (Ακτή-Sony,1996)

Πρόκειται για ένα δίσκο με πολλές δυνατές στιγμές. Από τη μια περιέχει τραγούδια που κρατούνε τη δυναμική τους ακέραιη μέχρι και σήμερα (Κάτι γίνεται εδώ, Φτιάξε καρδιά μου το δικό σου παραμύθι, Στοιχεία ταυτότητας κ.ά). Από την άλλη, η πολυσυλλεκτικότητα των στίχων με την υπογραφή σημαντικών ονομάτων, όπως του Μάνου Ελευθερίου, της Μαριανίνας Κριεζή αλλά και της Μαρίας Λαχανά. Μεγάλο σημείο του δίσκου είναι η ηλεκτρική διασκευή στο τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη και του Τάσου Λειβαδίτη, με τίτλο Την πόρτα ανοίγω το βράδυ. 

Με Την Πλάτη Στον Τοίχο (Ακτή-Sony, 1996)

Αν και το ξεκίνημα είναι ακουστικό, με ένα τραγούδι αυτοκριτικής και προσδιορισμού ταυτότητας, το Μετράω τον κόσμο, ο ήχος στη συνέχεια ηλεκτρίζεται, σκληραίνει και ο στίχος στηρίζει επάξια το βασικό μήνυμα και το concept του τίτλου. Οι συμμετοχές κι εδώ είναι πολλές, αλλά μόνο στον τομέα της ερμηνείας, καθώς ο δίσκος είναι σε στίχους και μουσική του ίδιου του Τσακνή. Το τραγούδι Ένα αλλιώτικο νανούρισμα συγκεντρώνει πλήθος φίλων του καλλιτέχνη, όπως τον Β. Παπακωνσταντίνου, τον Λ. Μαχαιρίτσα, τον Σ. Μάλαμα κ.ά. 

Παίζοντας Με Δύο Ορχήστρες (Nitro, 2000)

Ζωντανή ηχογράφηση στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, παρέα με δύο ορχήστρες, εκείνη της ΕΡΤ και την Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής. Ένας ενορχηστρωτικός πειραματισμός που φαίνεται να έπιασε τόπο ως καλλιτεχνικό αποτέλεσμα. Από τη μια, ανέδειξε το «άλλο πρόσωπο» των τραγουδιών που όλοι γνωρίζαμε μέσα από την προσωπική του δισκογραφία, από την άλλη, μας απέδειξε πως ένας «ασυμβίβαστος ροκάς» έχει τα κότσια να παίξει και εκτός έδρας. 

Μια Ζωή Αλλού (Fresco, 2004)

Ένας δίσκος χωρίς ραδιοφωνικά σουξέ, αλλά με βαρύ αντιστάθμισμα την ποιότητα των τραγουδιών, τα οποία δεν χαρακτηρίζονται από ευκολία. Η μουσική δική του, εκτός από ένα τραγούδι χαρισμένο από τον Σ. Μάλαμα. Τους στίχους μοιράζονται πολλοί άξιοι στιχουργοί, όπως ο Μ. Ελευθερίου, ο Ο. Ιωάννου, η Λ. Δημοπούλου κ.ά. Το μικρόφωνο με τον καλλιτέχνη μοιράζεται ένα νέο φωνητικό σύνολο, το οποίο γνωρίσαμε μέσα από τις Ακροάσεις της Μικρής Άρκτου, οι SoNaMa, ο τενόρος Π. Λαμπρίδης και ο βαρύτονος Γιώργος Κανάρης. Ξεχωρίζουν τα Μια ζωή αλλού, Κάθε δρόμος τραγούδια και Αθήνα.

Τι Γυρεύεις Στον Ύπνο Μου Πατέρα; (Legend, 2007)

Η πιο πρόσφατη δουλειά του Διονύση Τσακνή μοιάζει με μονόπρακτο. Το concept παραπέμπει στις μνήμες του καλλιτέχνη, στο παρελθόν, στους απολογισμούς και σε προσωπικά συμπεράσματα σχετικά (κυρίως) με τη σχέση πατέρα-γιου. Εσωστρεφή, αυτοβιογραφικά, ηλεκτρισμένα τραγούδια, με κάποιους πειραματισμούς. Ξεχωρίζουν τα τραγούδια Στα παιδιά που χρωστάω τη νιότη μου, Η νεράιδα και το αγόρι καθώς και η καταπληκτική απόδοση του ποιήματος Ουλαλούμ του Γιάννη Σκαρίμπα.

*Πρώτη δημοσίευση Δίφωνο,

Ιανουάριος- Φεβρουάριος 2009.