Η Κύθνος του χειμώνα με μελαγχολεί (οδοιπορικό)

Η Κύθνος, γειτόνισσα των Αθηνών λόγω απόστασης, έχει χρόνια ταυτιστεί με τις ήρεμες και γαλήνιες διακοπές του καλοκαιριού. Ο χειμώνας της μοιάζει απάτητο έδαφος από τους ταξιδευτές που, ένεκα των καιρικών συνθηκών, παραδοσιακά προτιμούν τους ορεινούς προορισμούς. Έτσι, το νησί αναδύεται ξαφνικά το καλοκαίρι, για να χαθεί το ίδιο απροσδόκητα καθώς μπαίνει ο χειμώνας με το κρύο και την αγριεμένη θάλασσα. Στο άκουσμα της πρόκλησης τρέξαμε συνειδητά. Από τη μια το πανηγύρι των Αγίων Ακίνδυνων με το καλημέρα του Νοέμβρη, σημάδι του χειμώνα για τους ντόπιους. Από την άλλη η αγάπη για την ιδιότυπη ομορφιά των Κυκλάδων ακόμα και τους παγωμένους μήνες. Οι αμφιβολίες παραδόθηκαν και το καράβι σάλπαρε για έναν από τους ομορφότερους εναλλακτικούς προορισμούς του χειμώνα. 

Η χειμωνιάτικη Κύθνος, υποδέχεται τον επισκέπτη νηφάλια και με μια ατμόσφαιρα καθαρή. Τα βουνά που ορίζουν τη ματιά σου θες δεν θες, ξεπλυμένα από τη βροχή και τον παγωμένο αέρα, είναι ζωσμένα με ξερολιθιές: μάντρες που έχτισαν οι κάτοικοι στοιβάζοντας τη μια πέτρα πάνω στην άλλη, χωρίς λάσπη για τις χαραμάδες, με σκοπό να ορίσουν την κυριαρχία τους πάνω στη γη. Άφθονο υλικό η πέτρα, αποτελεί το βασικό συστατικό δόμησης από το ξεκίνημα του πολιτισμού σε αυτόν εδώ τον τόπο αλλά και χαρακτηριστικό φόντο κάθε διαδρομής. 

Φτάνοντας από τον Μέριχα (λιμάνι) στα σπλάχνα του νησιού μάς καλωσορίζει η Δρυοπίδα, το χωριό που σύμφωνα με την ιστορία έχτισαν Δρύοπες με την κάθοδό τους από την περιοχή της Οίτης και του Παρνασσού και συνέχισαν να κατοικούν γενιές και γενιές Θερμιωτών μέχρι σήμερα. Η θέα σχεδόν ξαφνιάζει· τίποτα δεν συναντάμε που να θυμίζει τις Κυκλάδες όπως τις γνωρίζουμε από τον τουριστικό οδηγό. Εδώ τα σπίτια έχουν στέγες με κεραμίδια ενώ τα παράθυρα και οι πόρτες ισομοιράζονται ανάμεσα στο πελαγίσιο γαλάζιο και στα χρώματα της γης. Στο χωριό τα αυτοκίνητα δεν είναι καλοδεχούμενα. Η ελευθερία τους σταματά στην πρώτη πλακόστρωτη πλατεία η οποία μας υποδέχεται με ψιλόβροχο και κάποιες φιγούρες που περπατούν σχεδόν αθόρυβα. Έχουμε την αίσθηση πως κάθε μας ανάσα συμβάλει καθοριστικά στην ηχητική ατμόσφαιρα αυτού του πίνακα. Τα δρομάκια είναι στην πλειονότητάς τους πλακόστρωτα. Ξεναγοί μας κάποιες χρωματιστές ταμπέλες τις οποίες σκόρπισε η νεολαία πριν από λίγα χρόνια δείχνοντας τα σημεία σταθμούς: θεατράκι, σπήλαιο, λαογραφικό μουσείο… Τα κεραμίδια στις στέγες συνομιλούν με τον συννεφιασμένο ουρανό, κάποια τζάκια καπνίζουν, μια τριμελής οικογένεια ντυμένη με βαριά και επίσημα ρούχα, βγαίνει από μια πόρτα χάνεται μέσα στα σοκάκια. 

Ο κόσμος σήμερα το πρωί είναι συγκεντρωμένος στους Αγίους Ανάργυρους, μία από τις οχτώ εκκλησίες που καλύπτουν τις θρησκευτικές ανάγκες των τετρακοσίων κατοίκων του χωριού. Με το πέρας της λειτουργίας έρχεται και το κέρασμα: παραδοσιακό κόκκινο κρασί και ζουμί, μια σούπα που έχει σαν βάση το κρέας μεγάλων ζώων, το λεγόμενο «χοντρό». Ανταλλάσσουμε ευχές κάτω από τα θολωμένα τζάμια του ναού μοιραζόμενοι γέλια και αφηγήσεις για τις λεγόμενες κρασομέρες· με το κρύο και τον αέρα να μην γνωρίζει άλλο δρόμο, οι παρέες μαζεύονται στα σπίτια, πίνουν το βαρύ κρασί που παράγουν μόνοι τους και τρώνε πατροπαράδοτους μεζέδες, όπως ο πούλος: κρέας που ψήθηκε στο αλάτι και ξαρμυρίστηκε από την προηγούμενη νύχτα, τυλιγμένο με ζυμάρι. Λένε ιστορίες από το παρελθόν, τραγούδια και ταξιδεύουν με έναν τρόπο που μόνο εκείνοι ξέρουν. Θυμάμαι πως το νησί ονομάστηκε και Θερμιά τον 12ο αιώνα, από τις θερμές πηγές που συναντά κανείς μέχρι και σήμερα στον οικισμό των Λουτρών. Έπειτα, κάνοντας παιγνιώδεις παραλληλισμούς, σκέφτομαι ότι το όνομα σίγουρα έχει να κάνει και με τους θερμούς και φιλόξενους κατοίκους της.

Ο δρόμος που ενώνει τη Δρυοπίδα κατευθείαν με τη Χώρα μετρά ελάχιστα χρόνια παρουσίας. Ακολουθώντας τον, τα μάτια μας αντικρίζουν εκ διαμέτρου αντίθετες εικόνες να διαδέχονται η μία την άλλη: από ξερά βοσκοτόπια, εκτάσεις άνυδρες πλαισιωμένες με ξερολιθιά για τις ανάγκες των κτηνοτρόφων, μέχρι το πέλαγος που απλώνεται στο βάθος βρέχοντας τις παραλίες του νησιού που τα καλοκαίρια γεμίζουν παραθεριστές. Κάθε στροφή του δρόμου φέρνει κι ένα ξωκλήσι· λεκέδες από ασβέστη μέσα στα φρύγανα και στα βοσκοτόπια, μικρές εκπλήξεις για το μάτι και για την ψυχή. Σε ελάχιστα φτάνει δρόμος ασφαλτοστρωμένος. Πλησιάζοντας τον οικισμό, νιώθεις το άσπρο των σπιτιών να σε καλεί, φιλόξενο και ανοιχτό όπως οι άνθρωποί που το κατοικούν. 

Στο κεντρικό καλντερίμι συναντάμε ένα μπαράκι «για νέους» και δυο- τρία καφενεία. Το ένα λειτουργεί και σαν ζαχαροπλαστείο με τα γλυκά στη βιτρίνα να αποτελούν το μεγαλύτερο βάλσαμο για τον ταξιδιώτη, μαζί με έναν ζεστό καφέ. Ένας παππούς κάθεται μόνος σε μια γωνιά, ξεχασμένος θαρρείς από το μακρινό παρελθόν. Έχει κρεμάσει το σακάκι και μοιάζει να στοχάζεται μη δίνοντας ιδιαίτερη σημασία σε ό,τι δεν τον αφορά. Στα δρομάκια που διατηρούν το κλασικό κυκλαδίτικο αίσθημα, με τις ασβεστωμένες μάντρες, τα μπλε παράθυρα και τις βοκαμβίλιες περνά παγωμένος ένας αέρας που δεν αστειεύεται. Έτσι καταλήγουμε ζεστά σε ένα τραπέζι δίπλα στο τζάκι, σε μια ταβέρνα στολισμένη από άκρη σ’ άκρη με τη λαογραφική κληρονομιά του τόπου. Από το παράθυρο κοιτώντας τον ορίζοντα, διακρίνονται σαν στοιχειωμένες κάποιες ψηλές ανεμογεννήτριες. Πρόκειται για το πρώτο αιολικό πάρκο στην Ευρώπη που εδώ και εικοσιπέντε χρόνια έπαψε να προσφέρει τις υπηρεσίες του, επιβάλλοντας μια διαρκή απορία στα μάτια του επισκέπτη. Πέρα από αυτή την εξαίρεση το νησί δίνει την αίσθηση της αρμονίας και της ευνομίας σε όλη του την υπόσταση. Τίποτα το υπερβολικό, τίποτα το παράταιρο. Τηρουμένων των αναλογιών, εικάζω πως οι Θερμιώτες του παρόντος δεν διαφέρουν ιδιαίτερα από εκείνους του της εποχής τού Αριστοτέλη, ο οποίος προς τιμήν τους έγραψε γύρω στο 338 π.Χ το «Κυθνίων Πολιτεία», έργο που δεν σώζεται στις μέρες μας. 

Πίσω στον Μέριχα ο κόσμος είναι πολύς. Τα μαγαζιά είναι ανοιχτά, οι άνθρωποι συναντιούνται και μια γλυκιά ευφορία σχηματίζεται στα πρόσωπά τους. Νέοι και πρεσβύτεροι μοιράζονται στα καφενεία ενώ τα παιδιά κυκλοφορούν σε γεμάτες παρέες. Η ατμόσφαιρα είναι γιορτινή και εκείνο που μας διαπερνά είναι η αίσθηση ότι όλοι μοιράζονται τα ίδια αισθήματα. Μια μεγάλη οικογένεια χιλίων τριακοσίων ανθρώπων στο σύνολό τους όλοι οι κάτοικοι της Κύθνου. Ο μόλος στα δεξιά, σημείο φευγιού και ερχομού δεν μας αφορά απόψε. Οι ετοιμασίες για το πανηγύρι των Αγίων Ακίνδυνων βαίνουν προς το τέλος και η γιορτή προς το ξεκίνημα. Το γλέντι κρατάει σχεδόν δύο μερόνυχτα με μια μικρή παύση για πρωινή λειτουργία. Ανεβαίνοντας με της σειρά μας στο εκκλησάκι που είναι χτισμένο πάνω στο κύμα έχουμε συνεχώς την εντύπωση πως επιπλέουμε κι εμείς.  

Στο κελαρικό της εκκλησίας τα φαγητά είναι έτοιμα και το κρασί ετοιμοπόλεμο. Ο κόσμος φαίνεται πολύς στα απαίδευτά μας μάτια, όμως κάποτε μαζεύονταν ακόμα περισσότεροι. Τις περισσότερες φορές οι συνθήκες είναι δύσκολες, καθώς τα λιγοστά δρομολόγια από Πειραιά και Λαύριο δεν επιτρέπουν στους Θερμιώτες της Αθήνας να κατέβουν στο νησί. Πέρα από αυτό κάθε επισκέπτης είναι ευπρόσδεκτος σαν δικός τους άνθρωπος. Τα ενοικιαζόμενα δωμάτια εξάλλου, δεν σταματούν να φιλοξενούν κόσμο ακόμα και το χειμώνα. Την ώρα του πανηγυριού δυο λαουτιέρηδες κι ένας βιολιστής ανεβάζουν τις καρέκλες τους πάνω στο τραπέζι και κουρδίζουν βιαστικά. Οι παραγγελιές πάνε κι έρχονται, από συρτό σε μπάλο και από τραγούδι της τάβλας σε ζεϊμπέκικο. Οι άνθρωποι εδώ γλεντάνε τον χειμώνα με τον τρόπο που έμαθαν από τους παππούδες τους, αλλά και με τη θέρμη μιας νιότης που δεν στερεύει ποτέ. 

Η Κύθνος, πέρα από την φυσική της ομορφιά είναι οι άνθρωποί της. Είναι ένας προορισμός που χειμωνιάζει αρμονικά, προσκαλώντας όλους όσους αναζητούν τις κατάλληλες συνθήκες να τα βρουν με τον εαυτό τους μέσα από γαλήνιες διαδρομές στις πιο ακριβές τους σκέψεις. 

*Info: Το κείμενο αυτό προήλθε από ένα οδοιπορικό στην Κύθνο, το Νοέμβριο του 2009, για λογαριασμό του περιοδικού Γεωτρόπιο της Ελευθεροτυπίας. Δημοσιεύτηκε το Σάββατο 12 Δεκεμβρίου 2009 ελαφρώς παραποιημένο και επουσιωδώς ψαλιδισμένο, έτσι ώστε να ικανοποιήσει τους περιορισμούς του συγκεκριμένου εντύπου. Εδώ βρίσκεται στην αρχική του μορφή. Οι φωτογραφίες είναι εμπλουτισμένες από όσες δεν χώρεσαν. Ιδιαίτερες ευχαριστίες στους Φίλη, Μαργαρώ, Γιάννη, Φρόσω, καθώς και σε όσους δεν είναι πια κοντά μας.